အေျခခံ ၀ိပႆနာ အလုပ္ကုိ အားထုတ္လုိ သူမ်ားအတြက္ ေန႔စဥ္လႈပ္ရွားေနရင္း လႈပ္ရွားမႈမ်ားမွ တရားရေအာင္ အားထုတ္နည္းေလးကုိ တင္ျပေပးခဲ့ပါတယ္။ တစ္ခ်ိဳ႕ကေတာ့ အခ်ိန္ယူၿပီး တစ္ေန႔တစ္ႀကိမ္ေလာက္ ျဖစ္ျဖစ္ ကုိယ့္ေနရာေလးမွာကုိယ္ ထုိင္ၿပီး တရားအားထုတ္ေလ့ ရွိၾကပါတယ္။ အဲလုိ ထုိင္ၿပီး အားထုတ္တာကုိပဲ ပုိၿပီးအားရသူေတြလည္း ရွိပါတယ္။ သူတုိ႔အေနနဲ႔ နာရီ၀က္ တစ္နာရီစသျဖင့္ အခ်ိန္ယူကာ ႀကိဳးစားမွတ္ေလ့ရွိပါတယ္။ တရားအားထုတ္တဲ့အခါ သမာဓိကုိ တစ္ဆက္တည္းက်ေအာင္ အားထုတ္ႏုိင္မွ ေကာင္းေပမယ့္ အခ်ိန္မရတဲ့အတြက္ ရတဲ့အခ်ိန္ကုိယူၿပီး ႀကိဳးစားအားထုတ္တဲ့ အေပၚ ၀မ္းေျမာက္၀မ္းသာ ျဖစ္မိပါတယ္။ ဒီလုိသူေတြအတြက္ နည္းမွန္လမ္းမွန္ ျဖစ္ေစဖုိ႔၊ အားထုတ္ခ်ိန္မွာ ျဖစ္တတ္တာေလးေတြကုိ သိထားဖုိ႔ ေနာက္ဆက္တဲြ အေနနဲ႔ ထပ္ၿပီး တင္ျပေပးျဖစ္ပါတယ္။
ထုိင္ၿပီး တရားမွတ္တဲ့ ေယာဂီမ်ားအတြက္ အျဖစ္မ်ားတာေတြက စိတ္မတည္ၿငိမ္ဘဲ ဟုိေရာက္ဒီေရာက္ျဖစ္တာ၊ အေတြးေပါင္းစုံ၊ စိတ္ကူးေပါင္းစုံျဖစ္တာ၊ အိပ္ငုိက္တတ္တာ၊ ဟုိနာဒီနာ ဟုိယားဒီယားျဖစ္တာ စတာေတြပါ။ အာနာပါနကုိ အေျခခံၿပီး စမွတ္ေပမယ့္ သမာဓိ မရွိဘဲျဖစ္ေနေတာ့ စမွတ္ကာစမွာပဲ စိတ္က လြတ္လြတ္ေနတတ္ပါတယ္။ တစ္ခါတစ္ေလ ထြက္ေလ၀င္ေလေလးကုိ တစ္ခ်က္ႏွစ္ခ်က္ေလာက္ပဲ မွတ္ရေသးတယ္ စိတ္ကအျပင္ေရာက္ေနပါတယ္။ အျပင္အေတြးေတြ၊ စိတ္ကူးေတြေနာက္ကုိ ပါပါသြားတတ္ပါတယ္။ ပုိဆုိးတာက ေရွ႕မွာလုပ္ရမယ့္၊ လုပ္ဖုိ႔ရည္ရြယ္ထားတဲ့ အလုပ္ေတြ၊ အစီအစဥ္ေတြရွိေနရင္ တရားထုိင္ၿပီဆုိတာနဲ႔ အဲဒါေတြက အရင္ေပၚလာေတာ့တာပါ။ တရားထုိင္ရင္း အဲဒီအစီအစဥ္ေတြ၊ အလုပ္ေတြကုိ စိတ္ကူးၿပီး လုိက္လုပ္ေနျဖစ္တာပါ။ ဒါဟာ တရားထုိင္တဲ့အထိ ဒီလုပ္စရာေတြ၊ အစီအစဥ္ေတြကုိ ယူလာလုိ႔ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ တရားစထုိင္ေတာ့မယ္ဆုိရင္ မထုိင္ခင္ အတိတ္ကဟာေတြေရာ ေနာင္လာမယ့္ အစီအစဥ္ေတြပါ အားလုံးကုိ တရားထုိင္တဲ့အခုိက္မွာ ေမ့ႏုိင္ေအာင္ ႀကိဳးစားခုိင္းတာ ျဖစ္ပါတယ္။ တစ္ခ်ိဳ႕ ရိပ္သာႀကီးေတြမွာဆုိ တရားစခန္း၀င္ေနတဲ့ ေယာဂီေတြကုိ အဲဒီကာလမွာ စာအုပ္ေတာင္ ဖတ္မခုိင္းပါဘူး။ ဘာျဖစ္လုိ႔လည္းဆုိရင္ စာအုပ္ဖတ္ထားတဲ့အခါ တရားထုိင္ၿပီဆုိ အဲဒီ စာအုပ္ထဲက အေၾကာင္းအရာေတြပဲ ေခါင္းထဲမွာေရာက္လာၿပီး စိတ္ကူးေတြ၊ အေတြးေတြ ျဖစ္ျဖစ္ေနတတ္လုိ႔ပါ။ အေကာင္းဆုံးက တရားစထုိင္ၿပီဆုိကတည္းက ကုိယ့္စိတ္ကုိ အဓိ႒ာန္ေလးနဲ႔ ဒီထုိင္တဲ့ အခုိက္ေလးမွာေတာ့ အတတ္ႏုိင္ဆုံး မလြတ္ေအာင္မွတ္မယ္ဆုိတဲ့ ယုံၾကည္ခ်က္နဲ႔ ၿပီးခဲ့တာေတြနဲ႔ မေရာက္လာေသးတာေတြကုိ အားလုံးလစ္လ်ဴ႐ႈၿပီး လက္ရွိအခုိက္အတန္႔ကုိပဲ သတိကပ္ႏုိင္ေအာင္ ႀကိဳးစားတာ အေကာင္းဆုံးပါပဲ။
၀ိပႆနာဆုိတာ ေပၚရာေပၚရာကုိ လုိက္ၿပီး ႐ႈမွတ္တာလုိ႔ ဆုိေပမယ့္ စၿပီးတရားအားထုတ္တဲ့ ေယာဂီမ်ားအတြက္ေတာ့ ေပၚတုိင္းေပၚတုိင္း လုိက္ၿပီး ႐ႈမွတ္ႏုိင္ဖုိ႔ မလြယ္လွပါဘူး။ သတိမႏုိင္ေသးလုိ႔ သမာဓိ မခုိင္ေသးတဲ့အခါ ေပၚသမွ်၊ ျဖစ္သမွ် အာ႐ုံေတြကုိ တုိက္႐ုိက္လုိက္ၿပီး သိႏုိင္မွတ္ႏုိင္ဖုိ႔ ခက္ခဲလွပါတယ္။ ဒီလုိ အခ်ိန္မွာ ေယာဂီမ်ားအေနနဲ႔ သမာဓိနဲ႔ ၀ီရိယကုိ ညီမွ်ေအာင္ သတိနဲ႔ ႀကိဳးစားထိန္းေပးရပါတယ္။ သမာဓိ အားနည္းလုိ႔ စိတ္မတည္ၿငိမ္ေသးရင္ ၀ီရိယကုိ အားစုိက္ေပးရပါတယ္။ စိတ္လြတ္တာနဲ႔ ျပန္ဖမ္းျပန္မွတ္၊ အေတြးေတြ၊ စိတ္ကူးေတြ ၀င္ေနတယ္ဆုိတာကုိ သိတာနဲ႔ အမွတ္အာ႐ုံကုိ ျပန္ယူျပန္မွတ္တဲ့ လုံ႔လျပဳမႈ အက်င့္ကုိ ထပ္ခါထပ္ခါ အႀကိမ္ႀကိမ္ ျပဳလုပ္ေပးရပါတယ္။ သမာဓိအားနည္းခ်ိန္မွာ ၀ီရိယ အားေကာင္းေနဖုိ႔ လုိပါတယ္။ တစ္ခါတစ္ေလက်ေတာ့ တရားရလုိတဲ့ စိတ္ကအားႀကီးၿပီး မရရေအာင္ ႀကိဳးႀကိဳးစားစား အခ်ိန္ျပည့္ လုံ႔လျပဳေပမယ့္ တည္ၿငိမ္မႈ မရွိတဲ့အတြက္ တရားမွတ္ဖုိ႔ ခက္ေနတတ္ျပန္ပါတယ္။ သမာဓိမရွိဘဲ ၀ိရိယ အားေကာင္းေနျပန္ရင္လည္း စိတ္အစဥ္ဟာ ျပန္႔က်ဲေနတတ္ပါတယ္။ တည္ၿငိမ္မႈ မရွိတဲ့ ၀ီရိယဟာ စိတ္အစဥ္ကုိ ကစဥ္ကလ်ား၊ ေယာက္ယက္ခပ္ေစပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ တရားအားထုတ္တဲ့အခါ သမာဓိမရွိေသးတဲ့အခ်ိန္ ၀ီရိယကုိအားျပဳကာ သမာဓိရဖုိ႔္ ႀကိဳးစားရင္း သမာဓိနဲ႔၀ီရိယကုိ ညီမွ်ေအာင္ သတိနဲ႔ထိန္းၿပီး အားထုတ္ၾကည့္ၾကဖုိ႔ လုိပါတယ္။
တကယ္ေတာ့ မဟာသတိပ႒ာနသုတ္မွာ သတိပ႒ာန္ အားထုတ္နည္းေလးမ်ိဳး ျပထားေပမယ့္ စိတ္မွာပဲ ျဖစ္ျဖစ္ ႐ုပ္မွာပဲ ျဖစ္ျဖစ္ ေပၚသမွ်အရာေတြကုိသာ သတိနဲ႔ကပ္ၿပီး လုိက္သိလုိက္မွတ္ေပးႏုိင္ရင္ ဒီနည္းေတြနဲ႔ အမည္တပ္စရာေတာင္ လုိမယ္မထင္ပါဘူး။ စိတ္အစဥ္မွာ သတိကပ္ၿပီး ထြက္သက္၀င္သက္ကုိ ပင္တုိင္ထားလုိ႔ ထင္ရွားရာကုိ ေျပာင္းမွတ္ေပးေန႐ုံပါပဲ။ စာေပအတုိင္း အမည္ေတြ လုိက္တပ္ေနစရာ မလုိပါဘူး။ နည္းမွန္လမ္းမွန္သာ မွတ္ေနမယ္ဆုိရင္ မွတ္ေနရင္းနဲ႔ သူ႔အလုိလုိ သတိပ႒ာန္ က်င့္စဥ္ေတြျဖစ္ေနပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒီေနရာမွာ ေျပာခ်င္တာက မွတ္ေနဖုိ႔ပါပဲ။ တရားအားထုတ္တဲ့ ေယာဂီေတြမွာ ထြက္သက္၀င္သက္လုိ႔ေခၚတဲ့ အာနာပါနကုိ အေျခခံထား မွတ္ေနတဲ့အခါ ကာယာႏုပႆနာ၊ ေနာက္ေပၚရာေပၚရာကုိ ေျပာင္းေျပာင္းမွတ္တဲ့အခါ ေ၀ဒနာေပၚလုိ႔ ခံစားမႈကုိမွတ္ရင္ ေ၀ဒနာႏုပႆနာ၊ စိတ္ကူးအႀကံအစီ စတာေတြကုိ လုိက္မွတ္ရင္ စိတၱာႏုပႆနာေတြ ျဖစ္ေနပါတယ္။ ေနာက္ပုိင္း သမာဓိအားေကာင္းလာခ်ိန္၊ ဉာဏ္အစဥ္ ျမင့္လာခ်ိန္မွာေတာ့ သေဘာတရားကုိမွတ္တဲ့ ဓမၼာႏုပႆနာ ျဖစ္လာပါတယ္။ ဘယ္လုိပဲ ျဖစ္ျဖစ္ သတိတရား လက္ကုိင္ထားၿပီး ေပၚသမွ်ကုိသာ မလြတ္ေအာင္ လုိက္သိလုိက္မွတ္ေနရင္ ၿပီးတာပါပဲ။
ဒီေနရာမွာ အဓိကပင္တုိင္ထား မွတ္ေပးရမွာကေတာ့ အာနာပါနပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္နဲ႔ ခႏၶာကုိယ္မွာ တစ္ျခားအာ႐ုံေတြ မေပၚေသးရင္ ထြက္သက္၀င္သက္ကုိပဲ အေလးထား မွတ္ေန႐ုံပါပဲ။ ဒီလုိမွတ္ေနရင္း ခႏၶာကုိယ္ တစ္ေနရာရာမွာ ယားယံတာ၊ ပူတာေအးတာ၊ နာတာက်င္တာ၊ ကုိက္တာခဲတာ စတာေတြ ေပၚလာရင္ အာနပါန မွတ္ေနတဲ့ အမွတ္အာ႐ုံကုိ အဲဒီေ၀ဒနာမွာ ေျပာင္းျပီး မွတ္ေပးဖုိ႔လုိပါတယ္။ ေ၀ဒနာလုိ႔ ဆုိတဲ့အတြက္ ခံစားမႈမွန္သမွ်ကုိ လုိက္ၿပီး မွတ္ရပါမယ္။ တရားမွတ္ေနတုန္း ေကာင္းတဲ့ခံစားမႈ ေ၀ဒနာေပၚရင္လည္း အဲဒီေ၀ဒနာကုိ မွတ္ေပးသိေပးေနရမွာ ျဖစ္သလုိ မေကာင္းတဲ့ခံစားမႈ ေ၀ဒနာေပၚရင္လည္း အလုိက္သင့္ လုိက္သိလုိက္မွတ္ေပးေနရပါတယ္။ ဒါကုိ မဟာသတိပ႒ာန သုတ္မွာ ျမတ္ဗုဒၶက “ရဟန္းတုိ႔… ရဟန္း(ေယာဂီ)သည္ သုခေ၀ဒနာ (ခ်မ္းသာေသာခံစားမႈ)ကုိ ခံစားလ်င္လည္း သုခေ၀ဒနာကုိ ခံစားသည္ဟု သိ၏။ ဒုကၡေ၀ဒနာ (ဆင္းရဲေသာ ခံစားမႈ)ကုိ ခံစားလ်င္လည္း ဒုကၡေ၀ဒနာကုိ ခံစားသည္ဟု သိ၏။ အဒုကၡမသုခေ၀ဒနာ (ခ်မ္းသာမဟုတ္ ဆင္းရဲမဟုတ္ေသာ ခံစားမႈ)ကုိ ခံစားလ်င္လည္း အဒုကၡမသုခ ေ၀ဒနာကုိ ခံစားသည္ဟု သိ၏။ ကာမဂုဏ္ႏွင့္စပ္ေသာ ခ်မ္းသာေသာ ေ၀ဒနာကုိ ခံစားလ်င္လည္း ကာမဂုဏ္ႏွင့္စပ္ေသာ ခ်မ္းသာေသာ ေ၀ဒနာကုိိ ခံစားသည္ဟုသိ၏။ ကာမဂုဏ္ႏွင့္စပ္ေသာ ဆင္းရဲေသာ ေ၀ဒနာကုိ ခံစားလ်င္လည္း ယင္းကုိ ခံစားသည္ဟု သိ၏။ ကာမဂုဏ္ႏွင့္မစပ္ေသာ ခ်မ္းသာေသာ ေ၀ဒနာကုိ ခံစားလ်င္လည္း ယင္းကုိ ခံစားသည္ဟုသိ၏။ ကာမဂုဏ္ႏွင့္္မစပ္ေသာ ဆင္းရဲေသာ ေ၀ဒနာကုိ ခံစားလ်င္လည္း ယင္းကုိ ခံစားသည္ဟု သိ၏။ ကာမဂုဏ္ႏွင့္စပ္ေသာ ဆင္းရဲမဟုတ္ ခ်မ္းသာမဟုတ္ေသာ ေ၀ဒနာကုိ ခံစားလ်င္လည္း ယင္းကုိ ခံစားသည္ဟုသိ၏။ ကာမဂုဏ္ႏွင့္မစပ္ေသာ ဆင္းရဲမဟုတ္ ခ်မ္းသာမဟုတ္ေသာ ေ၀ဒနာကုိ ခံစားလ်င္လည္း “ကာမဂုဏ္ႏွင့္မစပ္ေသာ ဆင္းရဲမဟုတ္ ခ်မ္းသာမဟုတ္ေသာ ေ၀ဒနာကုိ“ ခံစားသည္ဟု သိ၏။”လုိ႔ ေ၀ဒနာႏုပႆနာ ႐ႈပြားပုံကုိ မိန္႔ေတာ္မူပါတယ္။
အထက္ပါ ေဒသနာအဖြင့္အတုိင္း ေယာဂီပုဂၢိဳလ္မ်ားဟာ အလြယ္တကူ နားလည္ၿပီး မွတ္ႏုိင္ပါတယ္။ တရားအားထုတ္ခ်ိန္မွာ ကုိယ့္ရဲ႕ခႏၶာကုိယ္မွာ ေပၚလာတတ္တဲ့ ဘယ္လုိေ၀ဒနာမ်ိဳးကုိမဆုိ သတိကပ္ၿပီး ႐ႈမွတ္ေပးရပါမယ္။ ေ၀ဒနာဆုိတာ ခံစားျခင္းျဖစ္တဲ့အတြက္ ဘယ္လုိခံစားမႈမ်ိဳးပဲ ျဖစ္ျဖစ္ မွတ္သိေပးရပါမယ္။ ထြက္သက္၀င္သက္ကုိ မွတ္ေနရင္း ခႏၶာကုိယ္တစ္ေနရာရာမွာ ယားယံလာတဲ့အခါ အဲဒီယားယံတဲ့ ေ၀ဒနာကုိ စိတ္နဲ႔အာ႐ုံျပဳၿပီး ျဖစ္ေပၚေနတဲ့ ခံစားခ်က္ကုိ အလုိက္သင့္ လုိက္သိေနႏုိင္ေအာင္ ႀကိဳးစားမွတ္ေပးရပါတယ္။ ယားေနတဲ့ ခံစားမႈဟာ ပုိၿပီးယားလာရင္လည္း ယားလာႏုိင္သလုိ၊ ေလ်ာ့သြားရင္လည္း ေလ်ာ့သြားတတ္ပါတယ္။ တုိးတုိးေလ်ာ့ေလ်ာ့ သူျဖစ္ေနတဲ့အတုိင္းပဲ လုိက္သိေနႏုိင္ေအာင္ ႀကိဳးစားရပါမယ္။ သီးခံႏုိင္သေလာက္ သီးခံၿပီး မွတ္ပစ္ေပးရပါမယ္။ ေ၀ဒနာကုိ မွတ္တဲ့အခါမွာ အလြယ္တကူေတာ့ လက္မေလ်ာ့ဖုိ႔ လုိပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ မေကာင္းတဲ့ ေ၀ဒနာမ်ိဳးဟာ ပုိပုိၿပီး ျပင္းထန္လာတယ္လုိ႔ ထင္တတ္ပါတယ္။ အဲဒါကုိ အတတ္ႏုိင္ဆုံး သီးခံၿပီး မွတ္ပစ္ေပးရပါမယ္။ အဲလုိမွတ္တဲ့အခါ ေပ်ာက္သြားၿပီး တစ္ျခားခံစားမႈ ေ၀ဒနာ မွတ္စရာမရွိေသးရင္ ထြက္သက္၀င္သက္ကုိ ျပန္မွတ္ေပးပါ။ ေ၀ဒနာက မေပ်ာက္ဘဲ ပုိပုိျပင္းထန္လာတယ္၊ ဘယ္လုိမွ သီးမခံႏုိင္ေတာ့ဘူး ဆုိရင္ေတာ့ ေဒါသအျဖစ္ခံၿပီး မမွတ္ေတာ့ဘဲ သူ႔ကုိလစ္လ်ဴ႐ႈကာ ထြက္သက္၀င္သက္ကုိ ျပန္မွတ္ၾကည့္ပါ။ အဲလုိမွ မရဘူးဆုိရင္ေတာ့ အမွတ္သတိနဲ႔ ခႏၶာကုိယ္ အေနအထား ျပဳျပင္ၿပီး ထြက္သက္၀င္သက္ကုိ ျပန္မွတ္ႏုိင္ပါတယ္။ ထြက္သက္၀င္သက္ မွတ္မႈကေတာ့ ပင္တုိင္အမွတ္တစ္ခု ျဖစ္တဲ့အတြက္ တစ္ျခားမွတ္စရာ အာ႐ုံမရွိရင္ သူ႔ကုိပဲ ျပန္ျပန္ မွတ္ေပးရပါတယ္။ ခႏၶာကုိယ္မွာ ေပၚသမွ် ေ၀ဒနာကုိ မွတ္မႈဟာ ေ၀ဒနာႏုပႆနာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ သမာဓိအားေကာင္းလုိ႔ ထင္လာတဲ့ ခ်မ္းသာတဲ့ ခံစားမႈ၊ ေပ့ါပါးတဲ့ ခံစားမႈ၊ ၿငိမ္းခ်မ္းတဲ့ ခံစားမႈေတြကုိလည္း ခံစားတဲ့အတုိင္း လုိက္မွတ္ေပးရပါမယ္။ ခံစားလုိ႔ ေကာင္းတယ္ဆုိၿပီး အဲဒီခံစားမႈမွာပဲ သာယာေနမယ္ဆုိရင္ တရားဟာ ေရွ႕ဆက္မတက္ႏုိင္၊ ဉာဏ္စဥ္အဆင့္ မတက္ႏုိင္ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေကာင္းေကာင္းဆုိးဆုိး ဘယ္လုိခံစားမႈမ်ိဳးမဆုိ သတိကပ္ကာ လုိက္မွတ္ၾကည့္ပါလုိ႔ ဆုိျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ဒါက အာနာပါနကုိ ႐ႈမွတ္လုိ႔ အခ်ိန္အေတာ္ၾကာရင္ ေပၚလာတတ္တဲ့ ခံစားမႈ ေ၀ဒနာနဲ႔ ပတ္သက္လုိ႔ ႐ႈမွတ္ရမယ့္ ႐ႈမွတ္ပုံကုိ ေျပာျပတာ ျဖစ္ပါတယ္။
ေနာက္ တရားအားထုတ္စ ေယာဂီမ်ားမွာ ျဖစ္တတ္တဲ့ အထိန္းရအခက္ဆုံး တစ္ခုက စိတ္အမ်ိဳးမ်ိဳး ျဖစ္ပ်က္ေနမႈပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ သမာဓိ ေကာင္းေကာင္းမတည္ေသးတဲ့ အခ်ိန္မွာ စိတ္မွာ အာ႐ုံအမ်ိဳးမ်ိဳး ျဖစ္ေပၚတတ္ပါတယ္။ ေကာင္းတဲ့အေတြး စိတ္ကူးေတြ ေပၚတတ္သလုိ မေကာင္းတဲ့ အေတြးစိတ္ကူးေတြလည္း ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ကာမရာစိတ္ေတြ ျဖစ္တတ္သလုိ ေဒါသစိတ္ေတြလည္း ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ရာဂစိတ္ျဖစ္တဲ့အခါ အဲဒီစိတ္ကုိ မသိဘဲ အာ႐ုံေနာက္ကုိ လုိက္သြားမိရင္ တရားအားထုတ္ေနရင္းနဲ႔ပဲ ကိေလသာေတြ ျဖစ္ေနတတ္ပါတယ္။ သတိမပါရင္ ရာဂစိတ္အေတြးေတြ ျဖစ္ေနတတ္ပါတယ္။ အဲဒီလုိ တရားအားထုတ္ရင္း ကာမရာဂစိတ္ျဖစ္တာကုိ မသိဘဲ အာ႐ုံအစဲြေနာက္ လုိက္မိသြားလုိ႔ ေနာက္ဆုံး သုတ္လြတ္တဲ့အထိ ျဖစ္ဖူးတဲ့အေၾကာင္း အသိေယာဂီေလး တစ္ေယာက္က ေလွ်ာက္ဖူးပါတယ္။ ဒါဟာ စိတ္မွာ ျဖစ္တဲ့ ရာဂစိတ္အေတြး စိတ္ကူးကုိ သတိမကပ္ျဖစ္ကာ မသိလုိက္တဲ့အတြက္ ျဖစ္ေပၚလာတဲ့ သေဘာပါ။ ဒါေၾကာင့္ ဘာစိတ္ျဖစ္ျဖစ္ သိေအာင္ႀကိဳးစားဖုိ႔ ဆုိျခင္းျဖစ္ပါတယ္။
ျမတ္ဗုဒၶက စိတၱာႏုပႆနာနဲ႔ ပတ္သက္လုိ႔ “ရဟန္းတုိ႔… ရဟန္းသည္ ရာဂႏွင့္တကြေသာ စိတ္ကုိလည္း ရာဂႏွင့္တကြျဖစ္ေသာ စိတ္ဟု သိ၏။ ရာဂကင္းေသာ စိတ္ကုိလည္း ရာဂကင္းေသာ စိတ္ဟု သိ၏။ ေဒါသႏွင့္တကြေသာ စိတ္ကုိလည္း ေဒါသႏွင့္ တကြျဖစ္ေသာ စိတ္ဟု သိ၏။ ေဒါသကင္းေသာစိတ္ကုိလည္း ေဒါသကင္းေသာစိတ္ဟု သိ၏။ ထုိ႔အတူ ေမာဟႏွင့္တကြေသာ စိတ္၊ ေမာဟကင္းေသာစိတ္၊ က်ဳံ႕ေသာ(သံခိတၱ)စိတ္၊ ပ်ံ႕ေသာ(၀ိကၡိတၱ)စိတ္၊ မဟဂၢဳတ္ (႐ူပအ႐ူပ)စိတ္၊ အမဟဂၢဳတ္ (ကာမာ၀စရ)စိတ္၊ သဥတၱရစိတ္၊ အႏုတၱရစိတ္၊ သမာဟိတ (တည္ၾကည္ေသာ)စိတ္၊ အသမာဟိတ (မတည္ၾကည္ေသာ)စိတ္၊ ၀ိမုတၱ (လြတ္ေျမာက္ေသာ)စိတ္၊ အ၀ိမုတၱ (မလြတ္ေျမာက္ေသာ)စိတ္ တုိ႔ကုိလည္း ယင္း၏ ျဖစ္ေပၚေနသည့္ သေဘာအတုိင္း သိ၏။”လုိ႔ စိတ္နဲ႔ပတ္သက္တဲ့ မွတ္ရမယ့္နည္းကုိ ေဟာျပေပးေတာ္မူပါတယ္။
ဒီေဟာၾကားခ်က္အရ တရားအားထုတ္ေနခ်ိန္ စိတ္မွာ ဘယ္လုိအေတြးစိတ္မ်ိဳး၊ စိတ္ကူးစိတ္မ်ိဳးပဲ ေပၚလာပါေစ သိေအာင္ႀကိဳးစား မွတ္ေပးရပါတယ္။ အဲဒီစိတ္အစဥ္ကုိ ျဖစ္တာနဲ႔ သိလုိက္ရင္ ေရွ႕ဆက္မျဖစ္ေတာ့ပါဘူး။ မသိလုိ႔ အဲဒီစိတ္ရဲ႕ စဲြရာေနာက္ကုိ ပါသြားရျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ဆုိၾကပါစုိ႔ တရားအားထုတ္ရင္း သတိလြတ္ၿပီး ရာဂစိတ္ျဖစ္တဲ့အခါ အဲဒီရာဂစိတ္ျဖစ္တာကုိ သိလုိက္တဲ့အခါ ဒီရာဂစိတ္က ေပ်ာက္ၿပီး သိစိတ္က အစားထုိးသြားပါတယ္။ အဲဒီသိစိတ္ကုိလည္း ေနာက္စိတ္တစ္ခုခုက သိလုိက္ရင္ ေရွ႕စိတ္က ေပ်ာက္သြားပါတယ္။ စိတ္ဆုိတာဟာ တစ္သမွတ္တည္း ထိန္းထားလုိ႔ ရတဲ့အရာ မဟုတ္တဲ့အတြက္ ေရွ႕စိတ္ကုိ ေနာက္စိတ္က လုိက္သိေပးေနတာကုိပဲ သတိရွိေနတာ၊ စိတ္ကုိသိေနတာလုိ႔ ဆုိျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္တစ္ခုနဲ႔တစ္ခုဟာ ျဖစ္ပ်က္မႈ ျမန္လြန္းလွတဲ့အတြက္ ဒီျဖစ္ပ်က္ေနမႈကုိပဲ သိေနႏုိင္ေအာင္ ႀကိဳးစားေပးရပါတယ္။ သမာဓိ အားေကာင္းလာရင္ တရားအားထုတ္ရင္း စိတ္မွာ ျဖစ္ေပၚလာမယ့္ အေတြးစိတ္ကူးေတြကုိ ႀကိဳတင္သိလာတတ္ပါတယ္။ အျပင္ထြက္ေတာ့မယ္ဆိုတာ သိလုိက္တာနဲ႔ အဲဒီစိတ္ကုိ ထိန္းလုိက္ႏုိင္ပါၿပီ။ ေရွ႕ဆက္ၿပီး မတုိးျဖစ္ေတာ့ပါဘူး။ ဒါဟာ စိတ္အစဥ္ရဲ႕ ျဖစ္ခုိက္ေပၚခုိက္ကုိ သိလုိက္တဲ့အတြက္ေၾကာင့္ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ စိတ္မွာ ဘယ္လုိအေတြး စိတ္ကူးမ်ိဳးပဲျဖစ္ျဖစ္၊ ဘယ္လုိစိတ္မ်ိဳးပဲ ျဖစ္ျဖစ္ ျဖစ္တာနက္တစ္ၿပိဳက္နက္ သိေအာင္ ႐ႈမွတ္ေပးရေၾကာင္း ဆုိျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလုိ စိတ္မွာျဖစ္သမွ် ေကာင္းတဲ့စိတ္ေရာ မေကာင္းတဲ့စိတ္ေတြကုိပါ ျဖစ္ခုိက္ေပၚခုိက္မွာ အလုိက္သင့္ လုိက္သိေပးေနတာကုိပဲ စိတၱာႏုပႆနာလုိ႔ ဆုိျခင္းျဖစ္ပါတယ္။
ေသခ်ာတာကေတာ့ ကာယာႏုပႆနာ၊ ေ၀ဒနာႏုပႆနာစသျဖင့္ အသီးအသီး သတ္မွတ္ထားတဲ့ အားထုတ္မႈေတြဟာ အာနာပါနကုိ အေျခခံထား မွတ္ေနရင္း စိတ္နဲ႔ခႏၶာကုိယ္မွာ ေပၚသမွ်အာ႐ုံေတြကုိ လုိက္သိလုိက္မွတ္ေပး႐ုံနဲ႔တင္ အလုိလုိ ဘုရားအလုိက် အားထုတ္ၿပီးသား ျဖစ္ေနတယ္ဆုိတဲ့ အခ်က္ပါပဲ။ အာနာပါနကုိ အလုိက္သင့္ လုိက္မွတ္ေပးေနတဲ့ အခ်ိန္မွာ ကာယာႏုပႆနာ ျဖစ္ေနၿပီး၊ ခႏၶာကုိယ္မွာ ေပၚလာတဲ့ ေကာင္းဆုိးႏွစ္ပါး ေ၀ဒနာမ်ားကုိ အရွိအတုိင္း ခံစားခုိက္မွာ အလုိက္သင့္ လုိက္သိမွတ္ေပးေနခ်ိန္မွာ ေ၀ဒနာႏုပႆနာ ျဖစ္ေနကာ စိတ္မွာျဖစ္ေပၚတတ္တဲ့ အေတြးစိတ္ကူး အႀကံအစီစတာေတြကုိ ေရွ႕စိတ္ေနာက္စိတ္ မလြတ္ေအာင္ မွတ္သိေပးေနခ်ိန္မွာ စိတၱာႏုပႆနာျဖစ္ေနတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါဟာ ျဖစ္ခုိက္ေပၚခုိက္ ျဖစ္စဲေပၚစဲမွာ သိေအာင္လုပ္လုိက္တဲ့ အခ်က္တစ္ခုတည္းရဲ႕ အားထုတ္မႈပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒါေၾကာင့္ တရားအားထုတ္တဲ့ ေယာဂီမ်ားဟာ ဘာနည္းဘယ္နည္း စတ့ဲအမည္ နာမေတြေနာက္ လုိက္မေနၾကဘဲ သမာဓိ၊ ၀ိရီယကုိ မွ်တညီညြတ္ေအာင္ သတိတရား လက္ကုိင္ထားကာ ထြက္သက္၀င္သက္ကုိ အေျခခံ အမွတ္အျဖစ္ ပုိင္ႏုိင္ေအာင္ မွတ္ယူရင္း ခႏၶာကုိယ္နဲ႔ စိတ္မွာ ေပၚလာသမွ် အာ႐ုံမ်ားကုိ ေပၚစဲေပၚခုိက္၊ ျဖစ္စဲျဖစ္ခုိက္မွာ သိေအာင္သာ ႀကိဳးစားမွတ္ေနၾကဖုိ႔ပဲ လုိပါေၾကာင္း အသိေပး တင္ျပလုိက္ရပါတယ္္။
ထုိင္ၿပီး တရားမွတ္တဲ့ ေယာဂီမ်ားအတြက္ အျဖစ္မ်ားတာေတြက စိတ္မတည္ၿငိမ္ဘဲ ဟုိေရာက္ဒီေရာက္ျဖစ္တာ၊ အေတြးေပါင္းစုံ၊ စိတ္ကူးေပါင္းစုံျဖစ္တာ၊ အိပ္ငုိက္တတ္တာ၊ ဟုိနာဒီနာ ဟုိယားဒီယားျဖစ္တာ စတာေတြပါ။ အာနာပါနကုိ အေျခခံၿပီး စမွတ္ေပမယ့္ သမာဓိ မရွိဘဲျဖစ္ေနေတာ့ စမွတ္ကာစမွာပဲ စိတ္က လြတ္လြတ္ေနတတ္ပါတယ္။ တစ္ခါတစ္ေလ ထြက္ေလ၀င္ေလေလးကုိ တစ္ခ်က္ႏွစ္ခ်က္ေလာက္ပဲ မွတ္ရေသးတယ္ စိတ္ကအျပင္ေရာက္ေနပါတယ္။ အျပင္အေတြးေတြ၊ စိတ္ကူးေတြေနာက္ကုိ ပါပါသြားတတ္ပါတယ္။ ပုိဆုိးတာက ေရွ႕မွာလုပ္ရမယ့္၊ လုပ္ဖုိ႔ရည္ရြယ္ထားတဲ့ အလုပ္ေတြ၊ အစီအစဥ္ေတြရွိေနရင္ တရားထုိင္ၿပီဆုိတာနဲ႔ အဲဒါေတြက အရင္ေပၚလာေတာ့တာပါ။ တရားထုိင္ရင္း အဲဒီအစီအစဥ္ေတြ၊ အလုပ္ေတြကုိ စိတ္ကူးၿပီး လုိက္လုပ္ေနျဖစ္တာပါ။ ဒါဟာ တရားထုိင္တဲ့အထိ ဒီလုပ္စရာေတြ၊ အစီအစဥ္ေတြကုိ ယူလာလုိ႔ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ တရားစထုိင္ေတာ့မယ္ဆုိရင္ မထုိင္ခင္ အတိတ္ကဟာေတြေရာ ေနာင္လာမယ့္ အစီအစဥ္ေတြပါ အားလုံးကုိ တရားထုိင္တဲ့အခုိက္မွာ ေမ့ႏုိင္ေအာင္ ႀကိဳးစားခုိင္းတာ ျဖစ္ပါတယ္။ တစ္ခ်ိဳ႕ ရိပ္သာႀကီးေတြမွာဆုိ တရားစခန္း၀င္ေနတဲ့ ေယာဂီေတြကုိ အဲဒီကာလမွာ စာအုပ္ေတာင္ ဖတ္မခုိင္းပါဘူး။ ဘာျဖစ္လုိ႔လည္းဆုိရင္ စာအုပ္ဖတ္ထားတဲ့အခါ တရားထုိင္ၿပီဆုိ အဲဒီ စာအုပ္ထဲက အေၾကာင္းအရာေတြပဲ ေခါင္းထဲမွာေရာက္လာၿပီး စိတ္ကူးေတြ၊ အေတြးေတြ ျဖစ္ျဖစ္ေနတတ္လုိ႔ပါ။ အေကာင္းဆုံးက တရားစထုိင္ၿပီဆုိကတည္းက ကုိယ့္စိတ္ကုိ အဓိ႒ာန္ေလးနဲ႔ ဒီထုိင္တဲ့ အခုိက္ေလးမွာေတာ့ အတတ္ႏုိင္ဆုံး မလြတ္ေအာင္မွတ္မယ္ဆုိတဲ့ ယုံၾကည္ခ်က္နဲ႔ ၿပီးခဲ့တာေတြနဲ႔ မေရာက္လာေသးတာေတြကုိ အားလုံးလစ္လ်ဴ႐ႈၿပီး လက္ရွိအခုိက္အတန္႔ကုိပဲ သတိကပ္ႏုိင္ေအာင္ ႀကိဳးစားတာ အေကာင္းဆုံးပါပဲ။
၀ိပႆနာဆုိတာ ေပၚရာေပၚရာကုိ လုိက္ၿပီး ႐ႈမွတ္တာလုိ႔ ဆုိေပမယ့္ စၿပီးတရားအားထုတ္တဲ့ ေယာဂီမ်ားအတြက္ေတာ့ ေပၚတုိင္းေပၚတုိင္း လုိက္ၿပီး ႐ႈမွတ္ႏုိင္ဖုိ႔ မလြယ္လွပါဘူး။ သတိမႏုိင္ေသးလုိ႔ သမာဓိ မခုိင္ေသးတဲ့အခါ ေပၚသမွ်၊ ျဖစ္သမွ် အာ႐ုံေတြကုိ တုိက္႐ုိက္လုိက္ၿပီး သိႏုိင္မွတ္ႏုိင္ဖုိ႔ ခက္ခဲလွပါတယ္။ ဒီလုိ အခ်ိန္မွာ ေယာဂီမ်ားအေနနဲ႔ သမာဓိနဲ႔ ၀ီရိယကုိ ညီမွ်ေအာင္ သတိနဲ႔ ႀကိဳးစားထိန္းေပးရပါတယ္။ သမာဓိ အားနည္းလုိ႔ စိတ္မတည္ၿငိမ္ေသးရင္ ၀ီရိယကုိ အားစုိက္ေပးရပါတယ္။ စိတ္လြတ္တာနဲ႔ ျပန္ဖမ္းျပန္မွတ္၊ အေတြးေတြ၊ စိတ္ကူးေတြ ၀င္ေနတယ္ဆုိတာကုိ သိတာနဲ႔ အမွတ္အာ႐ုံကုိ ျပန္ယူျပန္မွတ္တဲ့ လုံ႔လျပဳမႈ အက်င့္ကုိ ထပ္ခါထပ္ခါ အႀကိမ္ႀကိမ္ ျပဳလုပ္ေပးရပါတယ္။ သမာဓိအားနည္းခ်ိန္မွာ ၀ီရိယ အားေကာင္းေနဖုိ႔ လုိပါတယ္။ တစ္ခါတစ္ေလက်ေတာ့ တရားရလုိတဲ့ စိတ္ကအားႀကီးၿပီး မရရေအာင္ ႀကိဳးႀကိဳးစားစား အခ်ိန္ျပည့္ လုံ႔လျပဳေပမယ့္ တည္ၿငိမ္မႈ မရွိတဲ့အတြက္ တရားမွတ္ဖုိ႔ ခက္ေနတတ္ျပန္ပါတယ္။ သမာဓိမရွိဘဲ ၀ိရိယ အားေကာင္းေနျပန္ရင္လည္း စိတ္အစဥ္ဟာ ျပန္႔က်ဲေနတတ္ပါတယ္။ တည္ၿငိမ္မႈ မရွိတဲ့ ၀ီရိယဟာ စိတ္အစဥ္ကုိ ကစဥ္ကလ်ား၊ ေယာက္ယက္ခပ္ေစပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ တရားအားထုတ္တဲ့အခါ သမာဓိမရွိေသးတဲ့အခ်ိန္ ၀ီရိယကုိအားျပဳကာ သမာဓိရဖုိ႔္ ႀကိဳးစားရင္း သမာဓိနဲ႔၀ီရိယကုိ ညီမွ်ေအာင္ သတိနဲ႔ထိန္းၿပီး အားထုတ္ၾကည့္ၾကဖုိ႔ လုိပါတယ္။
တကယ္ေတာ့ မဟာသတိပ႒ာနသုတ္မွာ သတိပ႒ာန္ အားထုတ္နည္းေလးမ်ိဳး ျပထားေပမယ့္ စိတ္မွာပဲ ျဖစ္ျဖစ္ ႐ုပ္မွာပဲ ျဖစ္ျဖစ္ ေပၚသမွ်အရာေတြကုိသာ သတိနဲ႔ကပ္ၿပီး လုိက္သိလုိက္မွတ္ေပးႏုိင္ရင္ ဒီနည္းေတြနဲ႔ အမည္တပ္စရာေတာင္ လုိမယ္မထင္ပါဘူး။ စိတ္အစဥ္မွာ သတိကပ္ၿပီး ထြက္သက္၀င္သက္ကုိ ပင္တုိင္ထားလုိ႔ ထင္ရွားရာကုိ ေျပာင္းမွတ္ေပးေန႐ုံပါပဲ။ စာေပအတုိင္း အမည္ေတြ လုိက္တပ္ေနစရာ မလုိပါဘူး။ နည္းမွန္လမ္းမွန္သာ မွတ္ေနမယ္ဆုိရင္ မွတ္ေနရင္းနဲ႔ သူ႔အလုိလုိ သတိပ႒ာန္ က်င့္စဥ္ေတြျဖစ္ေနပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒီေနရာမွာ ေျပာခ်င္တာက မွတ္ေနဖုိ႔ပါပဲ။ တရားအားထုတ္တဲ့ ေယာဂီေတြမွာ ထြက္သက္၀င္သက္လုိ႔ေခၚတဲ့ အာနာပါနကုိ အေျခခံထား မွတ္ေနတဲ့အခါ ကာယာႏုပႆနာ၊ ေနာက္ေပၚရာေပၚရာကုိ ေျပာင္းေျပာင္းမွတ္တဲ့အခါ ေ၀ဒနာေပၚလုိ႔ ခံစားမႈကုိမွတ္ရင္ ေ၀ဒနာႏုပႆနာ၊ စိတ္ကူးအႀကံအစီ စတာေတြကုိ လုိက္မွတ္ရင္ စိတၱာႏုပႆနာေတြ ျဖစ္ေနပါတယ္။ ေနာက္ပုိင္း သမာဓိအားေကာင္းလာခ်ိန္၊ ဉာဏ္အစဥ္ ျမင့္လာခ်ိန္မွာေတာ့ သေဘာတရားကုိမွတ္တဲ့ ဓမၼာႏုပႆနာ ျဖစ္လာပါတယ္။ ဘယ္လုိပဲ ျဖစ္ျဖစ္ သတိတရား လက္ကုိင္ထားၿပီး ေပၚသမွ်ကုိသာ မလြတ္ေအာင္ လုိက္သိလုိက္မွတ္ေနရင္ ၿပီးတာပါပဲ။
ဒီေနရာမွာ အဓိကပင္တုိင္ထား မွတ္ေပးရမွာကေတာ့ အာနာပါနပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္နဲ႔ ခႏၶာကုိယ္မွာ တစ္ျခားအာ႐ုံေတြ မေပၚေသးရင္ ထြက္သက္၀င္သက္ကုိပဲ အေလးထား မွတ္ေန႐ုံပါပဲ။ ဒီလုိမွတ္ေနရင္း ခႏၶာကုိယ္ တစ္ေနရာရာမွာ ယားယံတာ၊ ပူတာေအးတာ၊ နာတာက်င္တာ၊ ကုိက္တာခဲတာ စတာေတြ ေပၚလာရင္ အာနပါန မွတ္ေနတဲ့ အမွတ္အာ႐ုံကုိ အဲဒီေ၀ဒနာမွာ ေျပာင္းျပီး မွတ္ေပးဖုိ႔လုိပါတယ္။ ေ၀ဒနာလုိ႔ ဆုိတဲ့အတြက္ ခံစားမႈမွန္သမွ်ကုိ လုိက္ၿပီး မွတ္ရပါမယ္။ တရားမွတ္ေနတုန္း ေကာင္းတဲ့ခံစားမႈ ေ၀ဒနာေပၚရင္လည္း အဲဒီေ၀ဒနာကုိ မွတ္ေပးသိေပးေနရမွာ ျဖစ္သလုိ မေကာင္းတဲ့ခံစားမႈ ေ၀ဒနာေပၚရင္လည္း အလုိက္သင့္ လုိက္သိလုိက္မွတ္ေပးေနရပါတယ္။ ဒါကုိ မဟာသတိပ႒ာန သုတ္မွာ ျမတ္ဗုဒၶက “ရဟန္းတုိ႔… ရဟန္း(ေယာဂီ)သည္ သုခေ၀ဒနာ (ခ်မ္းသာေသာခံစားမႈ)ကုိ ခံစားလ်င္လည္း သုခေ၀ဒနာကုိ ခံစားသည္ဟု သိ၏။ ဒုကၡေ၀ဒနာ (ဆင္းရဲေသာ ခံစားမႈ)ကုိ ခံစားလ်င္လည္း ဒုကၡေ၀ဒနာကုိ ခံစားသည္ဟု သိ၏။ အဒုကၡမသုခေ၀ဒနာ (ခ်မ္းသာမဟုတ္ ဆင္းရဲမဟုတ္ေသာ ခံစားမႈ)ကုိ ခံစားလ်င္လည္း အဒုကၡမသုခ ေ၀ဒနာကုိ ခံစားသည္ဟု သိ၏။ ကာမဂုဏ္ႏွင့္စပ္ေသာ ခ်မ္းသာေသာ ေ၀ဒနာကုိ ခံစားလ်င္လည္း ကာမဂုဏ္ႏွင့္စပ္ေသာ ခ်မ္းသာေသာ ေ၀ဒနာကုိိ ခံစားသည္ဟုသိ၏။ ကာမဂုဏ္ႏွင့္စပ္ေသာ ဆင္းရဲေသာ ေ၀ဒနာကုိ ခံစားလ်င္လည္း ယင္းကုိ ခံစားသည္ဟု သိ၏။ ကာမဂုဏ္ႏွင့္မစပ္ေသာ ခ်မ္းသာေသာ ေ၀ဒနာကုိ ခံစားလ်င္လည္း ယင္းကုိ ခံစားသည္ဟုသိ၏။ ကာမဂုဏ္ႏွင့္္မစပ္ေသာ ဆင္းရဲေသာ ေ၀ဒနာကုိ ခံစားလ်င္လည္း ယင္းကုိ ခံစားသည္ဟု သိ၏။ ကာမဂုဏ္ႏွင့္စပ္ေသာ ဆင္းရဲမဟုတ္ ခ်မ္းသာမဟုတ္ေသာ ေ၀ဒနာကုိ ခံစားလ်င္လည္း ယင္းကုိ ခံစားသည္ဟုသိ၏။ ကာမဂုဏ္ႏွင့္မစပ္ေသာ ဆင္းရဲမဟုတ္ ခ်မ္းသာမဟုတ္ေသာ ေ၀ဒနာကုိ ခံစားလ်င္လည္း “ကာမဂုဏ္ႏွင့္မစပ္ေသာ ဆင္းရဲမဟုတ္ ခ်မ္းသာမဟုတ္ေသာ ေ၀ဒနာကုိ“ ခံစားသည္ဟု သိ၏။”လုိ႔ ေ၀ဒနာႏုပႆနာ ႐ႈပြားပုံကုိ မိန္႔ေတာ္မူပါတယ္။
အထက္ပါ ေဒသနာအဖြင့္အတုိင္း ေယာဂီပုဂၢိဳလ္မ်ားဟာ အလြယ္တကူ နားလည္ၿပီး မွတ္ႏုိင္ပါတယ္။ တရားအားထုတ္ခ်ိန္မွာ ကုိယ့္ရဲ႕ခႏၶာကုိယ္မွာ ေပၚလာတတ္တဲ့ ဘယ္လုိေ၀ဒနာမ်ိဳးကုိမဆုိ သတိကပ္ၿပီး ႐ႈမွတ္ေပးရပါမယ္။ ေ၀ဒနာဆုိတာ ခံစားျခင္းျဖစ္တဲ့အတြက္ ဘယ္လုိခံစားမႈမ်ိဳးပဲ ျဖစ္ျဖစ္ မွတ္သိေပးရပါမယ္။ ထြက္သက္၀င္သက္ကုိ မွတ္ေနရင္း ခႏၶာကုိယ္တစ္ေနရာရာမွာ ယားယံလာတဲ့အခါ အဲဒီယားယံတဲ့ ေ၀ဒနာကုိ စိတ္နဲ႔အာ႐ုံျပဳၿပီး ျဖစ္ေပၚေနတဲ့ ခံစားခ်က္ကုိ အလုိက္သင့္ လုိက္သိေနႏုိင္ေအာင္ ႀကိဳးစားမွတ္ေပးရပါတယ္။ ယားေနတဲ့ ခံစားမႈဟာ ပုိၿပီးယားလာရင္လည္း ယားလာႏုိင္သလုိ၊ ေလ်ာ့သြားရင္လည္း ေလ်ာ့သြားတတ္ပါတယ္။ တုိးတုိးေလ်ာ့ေလ်ာ့ သူျဖစ္ေနတဲ့အတုိင္းပဲ လုိက္သိေနႏုိင္ေအာင္ ႀကိဳးစားရပါမယ္။ သီးခံႏုိင္သေလာက္ သီးခံၿပီး မွတ္ပစ္ေပးရပါမယ္။ ေ၀ဒနာကုိ မွတ္တဲ့အခါမွာ အလြယ္တကူေတာ့ လက္မေလ်ာ့ဖုိ႔ လုိပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ မေကာင္းတဲ့ ေ၀ဒနာမ်ိဳးဟာ ပုိပုိၿပီး ျပင္းထန္လာတယ္လုိ႔ ထင္တတ္ပါတယ္။ အဲဒါကုိ အတတ္ႏုိင္ဆုံး သီးခံၿပီး မွတ္ပစ္ေပးရပါမယ္။ အဲလုိမွတ္တဲ့အခါ ေပ်ာက္သြားၿပီး တစ္ျခားခံစားမႈ ေ၀ဒနာ မွတ္စရာမရွိေသးရင္ ထြက္သက္၀င္သက္ကုိ ျပန္မွတ္ေပးပါ။ ေ၀ဒနာက မေပ်ာက္ဘဲ ပုိပုိျပင္းထန္လာတယ္၊ ဘယ္လုိမွ သီးမခံႏုိင္ေတာ့ဘူး ဆုိရင္ေတာ့ ေဒါသအျဖစ္ခံၿပီး မမွတ္ေတာ့ဘဲ သူ႔ကုိလစ္လ်ဴ႐ႈကာ ထြက္သက္၀င္သက္ကုိ ျပန္မွတ္ၾကည့္ပါ။ အဲလုိမွ မရဘူးဆုိရင္ေတာ့ အမွတ္သတိနဲ႔ ခႏၶာကုိယ္ အေနအထား ျပဳျပင္ၿပီး ထြက္သက္၀င္သက္ကုိ ျပန္မွတ္ႏုိင္ပါတယ္။ ထြက္သက္၀င္သက္ မွတ္မႈကေတာ့ ပင္တုိင္အမွတ္တစ္ခု ျဖစ္တဲ့အတြက္ တစ္ျခားမွတ္စရာ အာ႐ုံမရွိရင္ သူ႔ကုိပဲ ျပန္ျပန္ မွတ္ေပးရပါတယ္။ ခႏၶာကုိယ္မွာ ေပၚသမွ် ေ၀ဒနာကုိ မွတ္မႈဟာ ေ၀ဒနာႏုပႆနာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ သမာဓိအားေကာင္းလုိ႔ ထင္လာတဲ့ ခ်မ္းသာတဲ့ ခံစားမႈ၊ ေပ့ါပါးတဲ့ ခံစားမႈ၊ ၿငိမ္းခ်မ္းတဲ့ ခံစားမႈေတြကုိလည္း ခံစားတဲ့အတုိင္း လုိက္မွတ္ေပးရပါမယ္။ ခံစားလုိ႔ ေကာင္းတယ္ဆုိၿပီး အဲဒီခံစားမႈမွာပဲ သာယာေနမယ္ဆုိရင္ တရားဟာ ေရွ႕ဆက္မတက္ႏုိင္၊ ဉာဏ္စဥ္အဆင့္ မတက္ႏုိင္ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေကာင္းေကာင္းဆုိးဆုိး ဘယ္လုိခံစားမႈမ်ိဳးမဆုိ သတိကပ္ကာ လုိက္မွတ္ၾကည့္ပါလုိ႔ ဆုိျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ဒါက အာနာပါနကုိ ႐ႈမွတ္လုိ႔ အခ်ိန္အေတာ္ၾကာရင္ ေပၚလာတတ္တဲ့ ခံစားမႈ ေ၀ဒနာနဲ႔ ပတ္သက္လုိ႔ ႐ႈမွတ္ရမယ့္ ႐ႈမွတ္ပုံကုိ ေျပာျပတာ ျဖစ္ပါတယ္။
ေနာက္ တရားအားထုတ္စ ေယာဂီမ်ားမွာ ျဖစ္တတ္တဲ့ အထိန္းရအခက္ဆုံး တစ္ခုက စိတ္အမ်ိဳးမ်ိဳး ျဖစ္ပ်က္ေနမႈပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ သမာဓိ ေကာင္းေကာင္းမတည္ေသးတဲ့ အခ်ိန္မွာ စိတ္မွာ အာ႐ုံအမ်ိဳးမ်ိဳး ျဖစ္ေပၚတတ္ပါတယ္။ ေကာင္းတဲ့အေတြး စိတ္ကူးေတြ ေပၚတတ္သလုိ မေကာင္းတဲ့ အေတြးစိတ္ကူးေတြလည္း ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ကာမရာစိတ္ေတြ ျဖစ္တတ္သလုိ ေဒါသစိတ္ေတြလည္း ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ရာဂစိတ္ျဖစ္တဲ့အခါ အဲဒီစိတ္ကုိ မသိဘဲ အာ႐ုံေနာက္ကုိ လုိက္သြားမိရင္ တရားအားထုတ္ေနရင္းနဲ႔ပဲ ကိေလသာေတြ ျဖစ္ေနတတ္ပါတယ္။ သတိမပါရင္ ရာဂစိတ္အေတြးေတြ ျဖစ္ေနတတ္ပါတယ္။ အဲဒီလုိ တရားအားထုတ္ရင္း ကာမရာဂစိတ္ျဖစ္တာကုိ မသိဘဲ အာ႐ုံအစဲြေနာက္ လုိက္မိသြားလုိ႔ ေနာက္ဆုံး သုတ္လြတ္တဲ့အထိ ျဖစ္ဖူးတဲ့အေၾကာင္း အသိေယာဂီေလး တစ္ေယာက္က ေလွ်ာက္ဖူးပါတယ္။ ဒါဟာ စိတ္မွာ ျဖစ္တဲ့ ရာဂစိတ္အေတြး စိတ္ကူးကုိ သတိမကပ္ျဖစ္ကာ မသိလုိက္တဲ့အတြက္ ျဖစ္ေပၚလာတဲ့ သေဘာပါ။ ဒါေၾကာင့္ ဘာစိတ္ျဖစ္ျဖစ္ သိေအာင္ႀကိဳးစားဖုိ႔ ဆုိျခင္းျဖစ္ပါတယ္။
ျမတ္ဗုဒၶက စိတၱာႏုပႆနာနဲ႔ ပတ္သက္လုိ႔ “ရဟန္းတုိ႔… ရဟန္းသည္ ရာဂႏွင့္တကြေသာ စိတ္ကုိလည္း ရာဂႏွင့္တကြျဖစ္ေသာ စိတ္ဟု သိ၏။ ရာဂကင္းေသာ စိတ္ကုိလည္း ရာဂကင္းေသာ စိတ္ဟု သိ၏။ ေဒါသႏွင့္တကြေသာ စိတ္ကုိလည္း ေဒါသႏွင့္ တကြျဖစ္ေသာ စိတ္ဟု သိ၏။ ေဒါသကင္းေသာစိတ္ကုိလည္း ေဒါသကင္းေသာစိတ္ဟု သိ၏။ ထုိ႔အတူ ေမာဟႏွင့္တကြေသာ စိတ္၊ ေမာဟကင္းေသာစိတ္၊ က်ဳံ႕ေသာ(သံခိတၱ)စိတ္၊ ပ်ံ႕ေသာ(၀ိကၡိတၱ)စိတ္၊ မဟဂၢဳတ္ (႐ူပအ႐ူပ)စိတ္၊ အမဟဂၢဳတ္ (ကာမာ၀စရ)စိတ္၊ သဥတၱရစိတ္၊ အႏုတၱရစိတ္၊ သမာဟိတ (တည္ၾကည္ေသာ)စိတ္၊ အသမာဟိတ (မတည္ၾကည္ေသာ)စိတ္၊ ၀ိမုတၱ (လြတ္ေျမာက္ေသာ)စိတ္၊ အ၀ိမုတၱ (မလြတ္ေျမာက္ေသာ)စိတ္ တုိ႔ကုိလည္း ယင္း၏ ျဖစ္ေပၚေနသည့္ သေဘာအတုိင္း သိ၏။”လုိ႔ စိတ္နဲ႔ပတ္သက္တဲ့ မွတ္ရမယ့္နည္းကုိ ေဟာျပေပးေတာ္မူပါတယ္။
ဒီေဟာၾကားခ်က္အရ တရားအားထုတ္ေနခ်ိန္ စိတ္မွာ ဘယ္လုိအေတြးစိတ္မ်ိဳး၊ စိတ္ကူးစိတ္မ်ိဳးပဲ ေပၚလာပါေစ သိေအာင္ႀကိဳးစား မွတ္ေပးရပါတယ္။ အဲဒီစိတ္အစဥ္ကုိ ျဖစ္တာနဲ႔ သိလုိက္ရင္ ေရွ႕ဆက္မျဖစ္ေတာ့ပါဘူး။ မသိလုိ႔ အဲဒီစိတ္ရဲ႕ စဲြရာေနာက္ကုိ ပါသြားရျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ဆုိၾကပါစုိ႔ တရားအားထုတ္ရင္း သတိလြတ္ၿပီး ရာဂစိတ္ျဖစ္တဲ့အခါ အဲဒီရာဂစိတ္ျဖစ္တာကုိ သိလုိက္တဲ့အခါ ဒီရာဂစိတ္က ေပ်ာက္ၿပီး သိစိတ္က အစားထုိးသြားပါတယ္။ အဲဒီသိစိတ္ကုိလည္း ေနာက္စိတ္တစ္ခုခုက သိလုိက္ရင္ ေရွ႕စိတ္က ေပ်ာက္သြားပါတယ္။ စိတ္ဆုိတာဟာ တစ္သမွတ္တည္း ထိန္းထားလုိ႔ ရတဲ့အရာ မဟုတ္တဲ့အတြက္ ေရွ႕စိတ္ကုိ ေနာက္စိတ္က လုိက္သိေပးေနတာကုိပဲ သတိရွိေနတာ၊ စိတ္ကုိသိေနတာလုိ႔ ဆုိျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္တစ္ခုနဲ႔တစ္ခုဟာ ျဖစ္ပ်က္မႈ ျမန္လြန္းလွတဲ့အတြက္ ဒီျဖစ္ပ်က္ေနမႈကုိပဲ သိေနႏုိင္ေအာင္ ႀကိဳးစားေပးရပါတယ္။ သမာဓိ အားေကာင္းလာရင္ တရားအားထုတ္ရင္း စိတ္မွာ ျဖစ္ေပၚလာမယ့္ အေတြးစိတ္ကူးေတြကုိ ႀကိဳတင္သိလာတတ္ပါတယ္။ အျပင္ထြက္ေတာ့မယ္ဆိုတာ သိလုိက္တာနဲ႔ အဲဒီစိတ္ကုိ ထိန္းလုိက္ႏုိင္ပါၿပီ။ ေရွ႕ဆက္ၿပီး မတုိးျဖစ္ေတာ့ပါဘူး။ ဒါဟာ စိတ္အစဥ္ရဲ႕ ျဖစ္ခုိက္ေပၚခုိက္ကုိ သိလုိက္တဲ့အတြက္ေၾကာင့္ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ စိတ္မွာ ဘယ္လုိအေတြး စိတ္ကူးမ်ိဳးပဲျဖစ္ျဖစ္၊ ဘယ္လုိစိတ္မ်ိဳးပဲ ျဖစ္ျဖစ္ ျဖစ္တာနက္တစ္ၿပိဳက္နက္ သိေအာင္ ႐ႈမွတ္ေပးရေၾကာင္း ဆုိျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလုိ စိတ္မွာျဖစ္သမွ် ေကာင္းတဲ့စိတ္ေရာ မေကာင္းတဲ့စိတ္ေတြကုိပါ ျဖစ္ခုိက္ေပၚခုိက္မွာ အလုိက္သင့္ လုိက္သိေပးေနတာကုိပဲ စိတၱာႏုပႆနာလုိ႔ ဆုိျခင္းျဖစ္ပါတယ္။
ေသခ်ာတာကေတာ့ ကာယာႏုပႆနာ၊ ေ၀ဒနာႏုပႆနာစသျဖင့္ အသီးအသီး သတ္မွတ္ထားတဲ့ အားထုတ္မႈေတြဟာ အာနာပါနကုိ အေျခခံထား မွတ္ေနရင္း စိတ္နဲ႔ခႏၶာကုိယ္မွာ ေပၚသမွ်အာ႐ုံေတြကုိ လုိက္သိလုိက္မွတ္ေပး႐ုံနဲ႔တင္ အလုိလုိ ဘုရားအလုိက် အားထုတ္ၿပီးသား ျဖစ္ေနတယ္ဆုိတဲ့ အခ်က္ပါပဲ။ အာနာပါနကုိ အလုိက္သင့္ လုိက္မွတ္ေပးေနတဲ့ အခ်ိန္မွာ ကာယာႏုပႆနာ ျဖစ္ေနၿပီး၊ ခႏၶာကုိယ္မွာ ေပၚလာတဲ့ ေကာင္းဆုိးႏွစ္ပါး ေ၀ဒနာမ်ားကုိ အရွိအတုိင္း ခံစားခုိက္မွာ အလုိက္သင့္ လုိက္သိမွတ္ေပးေနခ်ိန္မွာ ေ၀ဒနာႏုပႆနာ ျဖစ္ေနကာ စိတ္မွာျဖစ္ေပၚတတ္တဲ့ အေတြးစိတ္ကူး အႀကံအစီစတာေတြကုိ ေရွ႕စိတ္ေနာက္စိတ္ မလြတ္ေအာင္ မွတ္သိေပးေနခ်ိန္မွာ စိတၱာႏုပႆနာျဖစ္ေနတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါဟာ ျဖစ္ခုိက္ေပၚခုိက္ ျဖစ္စဲေပၚစဲမွာ သိေအာင္လုပ္လုိက္တဲ့ အခ်က္တစ္ခုတည္းရဲ႕ အားထုတ္မႈပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒါေၾကာင့္ တရားအားထုတ္တဲ့ ေယာဂီမ်ားဟာ ဘာနည္းဘယ္နည္း စတ့ဲအမည္ နာမေတြေနာက္ လုိက္မေနၾကဘဲ သမာဓိ၊ ၀ိရီယကုိ မွ်တညီညြတ္ေအာင္ သတိတရား လက္ကုိင္ထားကာ ထြက္သက္၀င္သက္ကုိ အေျခခံ အမွတ္အျဖစ္ ပုိင္ႏုိင္ေအာင္ မွတ္ယူရင္း ခႏၶာကုိယ္နဲ႔ စိတ္မွာ ေပၚလာသမွ် အာ႐ုံမ်ားကုိ ေပၚစဲေပၚခုိက္၊ ျဖစ္စဲျဖစ္ခုိက္မွာ သိေအာင္သာ ႀကိဳးစားမွတ္ေနၾကဖုိ႔ပဲ လုိပါေၾကာင္း အသိေပး တင္ျပလုိက္ရပါတယ္္။
အရွင္ဘုရားရဲ့ေရးသားခ်က္ေတြ၊ဆုံးမစကားေတြဟာအလြန္ပဲအဖုိးတန္ၿပီးသာသနာေတာ္အတြက္အလြန္အက်ဳိးရွိလွပါတယ္ဘုရား။ အရွင္ဘုရားသက္ေတာ္ရွည္အနာကင္းၿပီးသာသနာေတာ္အက်ဳိးဆထက္တပိုးထမ္းရြက္နုိင္ပါေစရန္ဘုရားမွာဆုေတာင္းရင္းရွိခိုးအပ္ပါတယ္ဘုရား။
Really delighted and satisfied to read and learn from sayadaw's teaching. yan naing soe
Really delighted and satisfied to read and learn from sayadaw's teaching.