ဗုဒၶဘာသာမ်ား ယုံၾကည္လက္ခံထားၾကသည့္ အယူ၀ါဒမ်ားတြင္ အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္စပ္မႈ၀ါဒသည္လည္း တစ္ခုအပါအ၀င္ ျဖစ္၏။ အေၾကာင္းေၾကာင့္ အက်ိဳးျဖစ္သကဲ့သုိ႔ အက်ိဳးတရားမွန္သမွ် အေၾကာင္းကင္း၍ မျဖစ္ဟူသည့္ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈ သေဘာကုိ အေသအခ်ာ လက္ခံထားၾက၏။ မည္သည့္ကိစၥမဆုိ အေၾကာင္းတရားမ်ား ရွိေနၿပီး ထုိအေၾကာင္းတရားမ်ားေၾကာင့္ပင္ အက်ိဳးတရား အေနျဖင့္ ျဖစ္ေပၚၾကရျခင္း ျဖစ္သည္ကုိ ေကာင္းစြာယုံၾကည္ ထားၾက၏။ ဗုဒၶဘာသာမ်ား လက္ခံထားသည့္ ထုိအေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္စပ္မႈ နိယာမကုိ အျခားပရိယာယ္ျဖင့္ ေျပာလွ်င္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္သေဘာ၊ ပ႒ာန္းဆက္ သေဘာအေနျဖင့္ ေျပာဆုိႏုိင္မည္ျဖစ္၏။ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ဟူသည္ အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္စပ္မႈ သေဘာျဖစ္ၿပီး ပ႒ာန္းဆက္ေခၚ ပ႒ာန္းသည္လည္း အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္စပ္မႈပင္ ျဖစ္၏။ သုိ႔ေသာ္ ထုိပဋိစၥသမုပၸါဒ္၏ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈ သေဘာႏွင့္ ပ႒ာန၏ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈ သေဘာကား အနည္းငယ္ ကြာျခားလွ၏။
ပဋိစၥသမုပၸါဒ္လာ အေၾကာင္းအက်ိး ဆက္စပ္မႈသည္ “ဒါေၾကာင့္ ဒါျဖစ္တယ္” ဆုိသည့္ အေၾကာင္းေၾကာင့္ အက်ိဳးျဖစ္ျခင္း သက္သက္ကုိသာ ထင္ရွားေစၿပီး ပ႒ာန၏ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈသည္ “ဒါေၾကာင့္ ဒီလုိျဖစ္ၿပီး အဲဒီလုိ ျဖစ္လာေအာင္ ဒီလုိအစြမ္းေတြနဲ႔ ေက်းဇူးျပဳတယ္” ဆုိသည့္ အေၾကာင္းေၾကာင့္ အက်ိဳးျဖစ္မႈ နိယာမတြင္ ေက်းဇူးျပဳေၾကာင္း အေၾကာင္းတရား၏ အေျခခံတရား၊ အစြမ္းသတၱိမ်ား၊ အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္ႏြယ္မႈတြင္ မည္သုိ႔မည္ပုံ ဆက္ႏြယ္ေနသည္ဟူသည့္ ဆက္စပ္ပုံ အျခင္းအရာမ်ားအထိ ထင္ရွားေစသည့္ အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္စပ္မႈ သေဘာကုိ ေဖာ္ညြန္းထား၏။ စာစကားႏွင့္ေျပာလွ်င္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္နည္းသည္ ပစၥည္းဟူေသာ အေၾကာင္းတရားႏွင့္ ပစၥယုပၸန္ဟူေသာ အက်ိဳးတရားတုိ႔၏ ဆက္ႏြယ္မႈကုိ ျပျခင္းျဖစ္ၿပီး ပ႒ာန္းနည္းသည္ ပစၥည္းဟူေသာ အေၾကာင္းတရားႏွင့္ ပစၥယုပၸန္ဟူေသာ အက်ိဳးတရားတုိ႔၏ ဆက္ႏြယ္မႈကုိသာမက ပစၥယသတၱိဟူေသာ ဆုိင္ရာအေၾကာင္းတရား တစ္မ်ိဳးစီ၏ ေက်းဇူးျပဳႏုိင္ေသာ အစြမ္းသတၱိမ်ားအထိ ဆက္ႏြယ္မႈကုိ ျပေပ၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ႏွင့္ ပ႒ာန္းတုိ႔သည္ အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္စပ္မႈကုိ ျပသည့္ ေဟာၾကားခ်က္ ဓမၼမ်ား ျဖစ္ေသာ္လည္း ေဟာၾကားပုံခ်င္း မတူညီသည့္ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈ ဓမၼဟု ဆုိျခင္းျဖစ္၏။
ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ ေဒသနာေတာ္တြင္ အ၀ိဇၨာပစၥယာ သခၤါရာ၊ သခၤါရ ပစၥယာ၀ိညာဏံ စသျဖင့္ ေဟားၾကားေတာ္မူထား၏။ သိသင့္သိထုိက္သည္ကုိ မသိ၊ မသိထုိက္သည္ကုိ သိေသာ အ၀ိဇၨာဟူေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ ယခုဘ၀ ကုိယ္မႈ၊ ႏႈတ္မႈ၊ စိတ္မႈမ်ားႏွင့္ ေနာင္ဘ၀အတြက္ အက်ိဳး၀ိပါက္မ်ားကုိ ျပဳစီမံတတ္သည့္ သခၤါရဟူေသာ ကံတရားျဖစ္ေပၚေၾကာင္း၊ သခၤါရဟူေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ ပဋိသေႏၶ၀ိညာဏ္ႏွင့္ ပစၥဳပၸန္၌ ျဖစ္ေသာ ၀ိပါက္စိတ္ဟူေသာ ၀ိညာဏ္ျဖစ္ေပၚေၾကာင္း၊ ၀ိညာဏ္ဟူေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ နာမ္႐ုပ္တုိ႔ ျဖစ္ေပၚေၾကာင္း၊ နာမ္႐ုပ္ဟူေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ စကၡာယတန၊ ေသာတာယတန စေသာ အာယတန ေျခာက္ပါးတုိ႔ ျဖစ္ေပၚေၾကာင္း၊ အာယတန ေျခာက္ပါးေၾကာင့္ စကၡဳသမၹႆ (မ်က္စိအေတြ႕)၊ ေသာတသမၹႆ (နားအေတြ႕)စေသာ အေတြ႕ေျခာက္ပါးဟူေသာ ဖႆျဖစ္ေပၚေၾကာင္း၊ ဖႆဟူေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ စကၡဳသမၹႆဇာေ၀ဒနာ (မ်က္စိအေတြ႕ခံစားခ်က္)၊ ေသာတသမၹႆဇာေ၀ဒနာ စေသာ ခံစားမႈဟူေသာ ေ၀ဒနာ ျဖစ္ေပၚေၾကာင္း၊ ေ၀ဒနာဟူေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ တဏွာဟူေသာ ေလာဘ ျဖစ္ေပၚေၾကာင္း၊ တဏွာဟူေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ စဲြလန္းမႈ ဥပါဒါန္ ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ဥပါဒါန္ဟူေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ ကမၼဘ၀ႏွင့္ ဥပပတၱိဘ၀တုိ႔ ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ဘ၀ဟူေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ ပဋိသေႏၶဟူေသာ ဇာတိျဖစ္ေၾကာင္း၊ ဇာတိဟူေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ အုိျခင္း၊ ေသျခင္း၊ စုိးရိမ္ပူပန္ျခင္း၊ ငိုေၾကြးျခင္း၊ ကုိယ္ဆင္းရဲျခင္း၊ စိတ္ဆင္းရဲျခင္း၊ ျပင္းစြာပူေဆြးျခင္းဟူေသာ ဇရာ၊ မရဏ၊ ေသာက၊ ပရိေဒ၀၊ ဒုကၡ၊ ေဒါမနႆ၊ ဥပါယသတုိ႔ ျဖစ္ေၾကာင္း စသည္ျဖင့္ အေၾကာင္းေၾကာင့္ အက်ိဳးျဖစ္ပုံကုိ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ ေဒသနာျဖင့္ ထင္ရွားေစေတာ္မူ၏။ ဤကား ပဋိစၥသမုပၸါနည္းအရ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ႏြယ္မႈ အခ်ဳပ္ပင္ ျဖစ္ပါ၏။
ပ႒ာန္းေဒသနာေတာ္တြင္ ေဟတုပစၥေယာ၊ အာရမၼဏပစၥေယာ စသည္ျဖင့္ ပစၥည္းတရား (၂၄)ပါးကုိ အက်ဥ္းေဖာ္ျပၿပီး ေဟတုပစၥေယာတိ ေဟတူေဟတု သမၸယုတၱာနံ ဓမၼာနံ၊ တံသမု႒ာနာနဥၥ ႐ူပါနံ ေဟတုပစၥေယန ပစၥေယာ စသည္ျဖင့္ ပစၥည္း၊ ပစၥယုပၸန္၊ ပစၥယသတၱိ အေနအားျဖင့္ အက်ယ္ျပေတာ္မူထား၏။ ပ႒ာန္းေဒသနာေတာ္၏ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ႏြယ္မႈတြင္ အက်ိဳးတရားျဖစ္ေပၚေၾကာင္း အေၾကာင္းတရား၏ အေထာက္အပံ့ တရားမ်ားကုိ ဆုိင္ရာအေၾကာင္းတရား အလုိက္ အစြမ္းသတၱိမ်ားျဖင့္ အထူးျပဳျပေတာ္မူ၏။ ပစၥယသတၱိေခၚ အေၾကာင္းတရားအား ေက်းဇူးျပဳေပးသည့္ အရာမ်ားကုိ အထူးျပေတာ္မူ၏။ ထုိပစၥယသတၱိမ်ားကုိ ယေန႔အေခၚ ပ႒ာန္း (၂၄)ပစၥည္းဟူေသာ အမည္ျဖင့္ မွတ္သားနားလည္ႏုိင္ေပ၏။
ဥပမာအားျဖင့္ ေဟတုပစၥည္းဟူေသာ ပ႒ာန္း၏ ေက်းဇူးျပဳပုံတြင္ ေလာဘ၊ ေဒါသ၊ ေမာဟ၊ အေလာဘ၊ အေဒါသ၊ အေမာဟဟူေသာ ဟိတ္ေျခာက္ပါးတုိ႔က ၎တုိ႔ႏွင့္ အတူတကြ ျဖစ္ဖက္ျဖစ္ေသာ စိတ္၊ ေစတသိက္၊ ႐ုပ္တရားတုိ႔ကုိ ၿမဲၿမံခုိင္ခန္႔ သန္စြမ္းေအာင္ ေက်းဇူးျပဳေပး ေထာက္ပံ့ေပးျခင္းကုိပင္ ေဟတုပစၥည္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳေၾကာင္း ဖြင့္ဆုိရွင္းျပ၏။ ဤေဟတုပစၥည္းအဖြင့္တြင္ ဟိတ္ေျခာက္ပါးဟူေသာ ပစၥည္းတရားသည္ အတူတကြ ျဖစ္ဖက္ျဖစ္သည့္ စိတ္၊ ေစတသိက္၊ ႐ုပ္တရားတုိ႔အား ေဟတုသတၱိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳေၾကာင္း ျပေတာ္မူ၏။ ယင္းအဖြင့္တြင္ ဟိတ္ေျခာက္ပါးသည္ အတူတကြျဖစ္ဖက္ တရားတုိ႔အား ေက်းဇူးျပဳေၾကာင္း အေၾကာင္းအက်ိဳးမွ်ကိုသာ ျပျခင္းမဟုတ္ဘဲ ဟိတ္ေျခာက္ပါးက အတူျဖစ္ဖက္တရားမ်ားကုိ ေဟတုသတိၱျဖင့္ ၿမဲျမံခုိင္ခန္႔ေအာင္ ေက်းဇူးျပဳေၾကာင္း ေက်းဇူးျပဳပုံ အျခင္းအရာကုိပါ သတၱိတစ္ခုအျဖစ္ ျပေတာ္မူ၏။ ဤနည္းအတုိင္းပင္ အာရမၼဏပစၥည္း စသည္တုိ႔တြင္လည္း နည္းမွီနားလည္ ႏုိင္မည္ျဖစ္၏။ ပစၥည္း (၂၄)မ်ိဳးလုံး အေသးစိပ္ ေဖာ္ျပလွ်င္ အလြန္က်ယ္ျပန္႔သြားမည္ ျဖစ္ပါသျဖင့္ ဥပမာေလာက္သာ တင္ျပလုိပါ၏။ ဤ၌ အဓိကသိေစလုိသည္မွာ ပ႒ာန္းေဒသနာေတာ္၏ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈ သေဘာကုိ သိေစလုိရင္းပင္ ျဖစ္ပါ၏။ ပ႒ာန္းေဒသနာေတာ္တြင္ အေၾကာင္းေၾကာင့္ အက်ိဳးျဖစ္ေပၚ ပုံသာမက ထုိအေၾကာင္းတရားမ်ားအား ေထာက္ပံ့ေပးသည့္ ပစၥယသတၱိအထူးကုိပါ ျပေတာ္မူေၾကာင္း သေဘာေပါက္ေစလုိျခင္းပင္ ျဖစ္ပါ၏။
ဆုိလုိသည္မွာ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ႏွင့္ ပ႒ာန္းတုိ႔သည္ ႏွစ္ခုလုံးပင္ အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္သြယ္ပုံကုိ ျပသည့္ တရားေဒသနာေတာ္မ်ား ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္သည္လည္း သူ႔နည္းႏွင့္သူ အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္စပ္ပုံကုိ ျပၿပီး ပ႒ာန္းသည္လည္း သူ႔နည္းႏွင့္သူ အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္စပ္ပုံကုိ ျပေၾကာင္း၊ သုိ႔ေသာ္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္၏ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈမွာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ အက်ိဳးျဖစ္ျခင္း သက္သက္ကုိသာ ေဟာၾကားေတာ္မူထားသည့္ ေဒသနာေတာ္ျဖစ္ၿပီး ပ႒ာန္းေဒသနာ၏ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈမွာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ အက်ိဳးျဖစ္ျခင္းကုိသာမက ျဖစ္ပုံအျခင္းအရာ၊ ဆက္ႏြယ္ပုံ အျခင္းအရာ အစြမ္းသတၱိကုိပါ ေဟာၾကားေတာ္မူထားသည့္ ေဒသနာေတာ္ျဖစ္ေၾကာင္း ဆုိလုိရင္း ျဖစ္ပါ၏။ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ ေဒသနာေတာ္တြင္ အ၀ိဇၨာကုိ အေၾကာင္းျပဳ၍ သခၤါရျဖစ္ေၾကာင္း၊ သခၤါရကုိ အေၾကာင္းျပဳ၍ ၀ိညာဏျဖစ္ေၾကာင္း စသည္ျဖင့္ အေၾကာင္းအက်ိဳး ျဖစ္ပုံမွ်ေလာက္ကုိသာ ေဟာေျပာထားၿပီး မည္သည့္အေၾကာင္းေၾကာင့္ မည္သုိ႔မည္ပုံ ဆက္စပ္ေနေၾကာင္း ဆက္စပ္ပုံ အျခင္းအရာကုိ ေဟာၾကားထားျခင္း မရွိေၾကာင္း ပ႒ာန္းေဒသနာေတာ္တြင္ကား အေၾကာင္းေၾကာင့္ အက်ိဳးျဖစ္ပုံ ဆက္စပ္မႈႏွင့္တကြ မည္သုိ႔ေသာ တရားမ်ား၏ ေထာက္ပံ့မႈေၾကာင့္ မည္သုိ႔မည္ပုံ ဆက္စပ္သည္အထိ ဆက္စပ္ပုံအျခင္းအရာကုိပါ ထည့္သြင္းေဟာၾကားေတာ္မူေၾကာင္း ေဒသနာႏွစ္ခု၏ ကဲြျပားမႈကုိ သိေစလုိရင္း ျဖစ္ပါ၏။
အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္စပ္မႈအပုိင္းတြင္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္လာ အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္သြယ္မႈႏွင့္ ပ႒ာန္းေဒသနာေတာ္လာ အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္စပ္မႈတုိ႔ကုိ သီးသန္႔ေဟာၾကားေတာ္ မူထားသျဖင့္္ အခ်ိဳ႕ေသာ ပညာရွင္မ်ားက သီးသန္႔အေနျဖင့္ ဖြင့္ဆုိရွင္းျပၾကေသာ္လည္း အခ်ိဳ႕ေသာ ပညာရွင္မ်ားက ပဋိစၥသမုပၸါဒ္နည္းကုိ ပ႒ာန္းနည္းႏွင့္ ေရာေႏွာကာ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆုိၾက၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ၀ိသုဒၶိမဂ္ အ႒ကထာတြင္ ပ႒ာန္းေဒသနာေတာ္ကုိပါ ထည့္သြင္းဖြင့္ဆုိၿပီး ပ႒ာန္းနည္းႏွင့္ ဆက္စပ္ပုံကုိပါ ဖြင့္ဆုိျပသေလ၏။ စင္စစ္အားျဖင့္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကုိ ပ႒ာန္းေဒသနာနည္းျဖင့္ နားလည္မွသာလွ်င္ အမွန္နားလည္ရာ ေရာက္ႏုိင္ေပ၏။ ပ႒ာန္းနည္းမပါဘဲ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကုိ နားလည္သည္ဟုဆုိပါက အျပည့္အ၀ နားလည္မႈ မျဖစ္ႏုိင္ေၾကာင္း ဆုိၾက၏။
မည္သုိ႔ဆုိေစ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ႏွင့္ ပ႒ာန္းေဒသနာတုိ႔သည္ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈကုိ ေဖာ္ညြန္းေပးထားသည့္ သဘာ၀ဓမၼ ျဖစ္သည္ကား အမွန္ပင္ျဖစ္ပါ၏။ ေဟာၾကားသည့္ ေ၀ေနယ်မ်ားသုိ႔လုိက္၍ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈ ေဒသနာသည္ နည္းစနစ္တစ္ခု အေနျဖင့္ ကြဲျပားေနသည္ဟု ဆုိႏုိင္ေသာ္လည္း အဓိပၸါယ္ ဆုိလုိရင္းမွာ အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္ႏြယ္မႈ သေဘာကုိ သိေစလုိရင္း ျဖစ္၏။ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈ သေဘာကုိ ေလ့လာသည့္အခါ သာမန္လူမ်ားအေနျဖင့္ ပ႒ာန္းနည္းသက္သက္ကုိ ေရွးဦးစြာ ေလ့လာလွ်င္ နားလည္ရန္ အခက္အခဲ ျဖစ္ႏုိင္ေသာ္လည္း ပဋိစၥသမုပၸါဒ္နည္းလာ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈ သေဘာကား ပ႒ာန္းနည္းေလာက္ မခက္သျဖင့္ နားလည္ရန္လြယ္ၿပီး ႐ုိးရွင္းသည္ဟု ထင္ႏုိင္ေပ၏။ သုိ႔ေသာ္ ပ႒ာန္းနည္းကုိ နားလည္ၿပီး ပဋိစၥသမုပၸါဒ္နည္းကုိ ေလ့လာႏုိင္ၿပီ ဆုိလွ်င္ကား ေၾကာင္းက်ိဳး ဆက္စပ္မႈ သေဘာကုိ အျပည့္အ၀ နားလည္ႏုိင္မည္ ျဖစ္၏။
ဤ၌ အေရးႀကီးသည္မွာ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္နည္း၊ ပ႒ာန္းနည္းဟူသည့္ နည္းစနစ္မဟုတ္ေပ။ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈ နိယာမကုိ ယုံၾကည္လက္ခံၿပီး လက္ေတြ႕လုိက္နာ က်င့္သုံးႏုိင္မႈသည္သာ အဓိကျဖစ္ေပ၏။ အေၾကာင္းေၾကာင့္ အက်ိဳးျဖစ္သည့္ သေဘာကုိ ေကာင္းစြာသေဘာေပါက္ကာ အက်ိဳးေကာင္းေစရန္အတြက္ အေၾကာင္းေကာင္းမ်ား ျပဳလုပ္ရန္သာ ပဓာနျဖစ္ေပ၏။ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈ သေဘာတြင္ အေကာင္းျဖစ္ေစ အဆုိးျဖစ္ေစ အေၾကာင္းေကာင္းလွ်င္ အက်ိဳးေကာင္းမည္ျဖစ္ၿပီး အေၾကာင္းဆုိးလွ်င္ အက်ိဳးဆုိးမည္ ျဖစ္သျဖင့္ လုပ္သမွ်၊ ေျပာသမွ်၊ ႀကံသမွ် အေၾကာင္းမ်ား ေကာင္းေစရန္ ႀကိဳးစားရမည္သာ ျဖစ္၏။ ထုိ႔ထက္ပုိၿပီး အေရးႀကီးသည္မွာ အေၾကာင္းျပတ္ရန္ ႀကိဳးစားအားထုတ္မႈပင္ ျဖစ္ပါ၏။ အေၾကာင္းေၾကာင့္ အက်ိဳးျဖစ္သည့္ သေဘာတြင္ အေၾကာင္းျပတ္လွ်င္ အက်ိဳးလည္း ျပတ္မည္ျဖစ္သျဖင့္ အေၾကာင္းကုိျဖတ္ရမည္သာ ျဖစ္ပါ၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ထုိအေၾကာင္းတရားမ်ား ျပတ္ႏုိင္ေရးအတြက္ ၀ိပႆနာဉာဏ္တည္းဟူေသာ ဓားသံလွ်က္ကုိ အသုံးျပဳကာ ျဖတ္ေတာက္ရမည္ဟု ဆုိၾကျခင္းျဖစ္၏။ အေၾကာင္းဟူသည္ အလုပ္ကုိဆုိၿပီး အလုပ္ဟူသည္ ကံကုိဆုိသျဖင့္ ကံကုိဉာဏ္ႏွင့္ျဖတ္မွ နိဗၺာန္ေရာက္မည္ျဖစ္ေၾကာင္း ေဟာေတာ္မူျခင္း ျဖစ္၏။
ထုိ႔ေၾကာင့္ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈ သုိ႔မဟုတ္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္၊ သုိ႔မဟုတ္ ပ႒ာန္း စသည္ျဖင့္ မည္သုိ႔ေသာ အေခၚအေ၀ၚမ်ားျဖင့္ မည္သည့္နည္းမ်ား ရွိေနေစကာမူ ဘုရားရွင္ အလုိရွိေတာ္မူသည္မွာ အေၾကာင္းျပတ္ေရး၊ သံသရာ၀ဋ္မွ ထြက္ေျမာက္ေရး၊ ကိေလသာကုန္ေရး၊ နိဗၺာန္ရေရးဟူသည့္ အဓိက အေရးမ်ား ျဖစ္သျဖင့္ အေရးႀကီးဆုံး အေရးမ်ားကုိ လက္ေတြ႕လုိက္နာ က်င့္သုံးျခင္းျဖင့္ အေရးမႀကီးသည္မ်ားအား ပယ္ျဖတ္ႏုိင္ေအာင္ ႀကိဳးစားျခင္းသည္သာ ဘုရားရွင္အလုိေတာ္အတုိင္း ေနထုိင္ျခင္းျဖစ္ေၾကာင္း သတိေပး တုိက္တြန္းၾကျခင္း ျဖစ္၏။ ဤသုိ႔ေနထုိင္ျခင္းျဖင့္သာ ဗုဒၶဘာသာတုိ႔၏ ေနာက္ဆုံးပန္းတုိင္ျဖစ္သည့္ နိဗၺာန္သုိ႔ တက္လွမ္းႏုိင္မည္ ျဖစ္သျဖင့္ အခ်ိန္ရွိခုိက္၊ အခြင့္သာခုိက္ လုံ႔လစုိက္ၾက၍ အေၾကာင္းျပတ္ေအာင္ ႀကိဳးစားသင့္ပါေၾကာင္း ေစတနာစကား ေမတၱာအားျဖင့္ အသိတရား ပါးလုိက္ရပါေပေတာ့၏။
ပဋိစၥသမုပၸါဒ္လာ အေၾကာင္းအက်ိး ဆက္စပ္မႈသည္ “ဒါေၾကာင့္ ဒါျဖစ္တယ္” ဆုိသည့္ အေၾကာင္းေၾကာင့္ အက်ိဳးျဖစ္ျခင္း သက္သက္ကုိသာ ထင္ရွားေစၿပီး ပ႒ာန၏ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈသည္ “ဒါေၾကာင့္ ဒီလုိျဖစ္ၿပီး အဲဒီလုိ ျဖစ္လာေအာင္ ဒီလုိအစြမ္းေတြနဲ႔ ေက်းဇူးျပဳတယ္” ဆုိသည့္ အေၾကာင္းေၾကာင့္ အက်ိဳးျဖစ္မႈ နိယာမတြင္ ေက်းဇူးျပဳေၾကာင္း အေၾကာင္းတရား၏ အေျခခံတရား၊ အစြမ္းသတၱိမ်ား၊ အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္ႏြယ္မႈတြင္ မည္သုိ႔မည္ပုံ ဆက္ႏြယ္ေနသည္ဟူသည့္ ဆက္စပ္ပုံ အျခင္းအရာမ်ားအထိ ထင္ရွားေစသည့္ အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္စပ္မႈ သေဘာကုိ ေဖာ္ညြန္းထား၏။ စာစကားႏွင့္ေျပာလွ်င္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္နည္းသည္ ပစၥည္းဟူေသာ အေၾကာင္းတရားႏွင့္ ပစၥယုပၸန္ဟူေသာ အက်ိဳးတရားတုိ႔၏ ဆက္ႏြယ္မႈကုိ ျပျခင္းျဖစ္ၿပီး ပ႒ာန္းနည္းသည္ ပစၥည္းဟူေသာ အေၾကာင္းတရားႏွင့္ ပစၥယုပၸန္ဟူေသာ အက်ိဳးတရားတုိ႔၏ ဆက္ႏြယ္မႈကုိသာမက ပစၥယသတၱိဟူေသာ ဆုိင္ရာအေၾကာင္းတရား တစ္မ်ိဳးစီ၏ ေက်းဇူးျပဳႏုိင္ေသာ အစြမ္းသတၱိမ်ားအထိ ဆက္ႏြယ္မႈကုိ ျပေပ၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ႏွင့္ ပ႒ာန္းတုိ႔သည္ အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္စပ္မႈကုိ ျပသည့္ ေဟာၾကားခ်က္ ဓမၼမ်ား ျဖစ္ေသာ္လည္း ေဟာၾကားပုံခ်င္း မတူညီသည့္ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈ ဓမၼဟု ဆုိျခင္းျဖစ္၏။
ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ ေဒသနာေတာ္တြင္ အ၀ိဇၨာပစၥယာ သခၤါရာ၊ သခၤါရ ပစၥယာ၀ိညာဏံ စသျဖင့္ ေဟားၾကားေတာ္မူထား၏။ သိသင့္သိထုိက္သည္ကုိ မသိ၊ မသိထုိက္သည္ကုိ သိေသာ အ၀ိဇၨာဟူေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ ယခုဘ၀ ကုိယ္မႈ၊ ႏႈတ္မႈ၊ စိတ္မႈမ်ားႏွင့္ ေနာင္ဘ၀အတြက္ အက်ိဳး၀ိပါက္မ်ားကုိ ျပဳစီမံတတ္သည့္ သခၤါရဟူေသာ ကံတရားျဖစ္ေပၚေၾကာင္း၊ သခၤါရဟူေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ ပဋိသေႏၶ၀ိညာဏ္ႏွင့္ ပစၥဳပၸန္၌ ျဖစ္ေသာ ၀ိပါက္စိတ္ဟူေသာ ၀ိညာဏ္ျဖစ္ေပၚေၾကာင္း၊ ၀ိညာဏ္ဟူေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ နာမ္႐ုပ္တုိ႔ ျဖစ္ေပၚေၾကာင္း၊ နာမ္႐ုပ္ဟူေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ စကၡာယတန၊ ေသာတာယတန စေသာ အာယတန ေျခာက္ပါးတုိ႔ ျဖစ္ေပၚေၾကာင္း၊ အာယတန ေျခာက္ပါးေၾကာင့္ စကၡဳသမၹႆ (မ်က္စိအေတြ႕)၊ ေသာတသမၹႆ (နားအေတြ႕)စေသာ အေတြ႕ေျခာက္ပါးဟူေသာ ဖႆျဖစ္ေပၚေၾကာင္း၊ ဖႆဟူေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ စကၡဳသမၹႆဇာေ၀ဒနာ (မ်က္စိအေတြ႕ခံစားခ်က္)၊ ေသာတသမၹႆဇာေ၀ဒနာ စေသာ ခံစားမႈဟူေသာ ေ၀ဒနာ ျဖစ္ေပၚေၾကာင္း၊ ေ၀ဒနာဟူေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ တဏွာဟူေသာ ေလာဘ ျဖစ္ေပၚေၾကာင္း၊ တဏွာဟူေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ စဲြလန္းမႈ ဥပါဒါန္ ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ဥပါဒါန္ဟူေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ ကမၼဘ၀ႏွင့္ ဥပပတၱိဘ၀တုိ႔ ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ဘ၀ဟူေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ ပဋိသေႏၶဟူေသာ ဇာတိျဖစ္ေၾကာင္း၊ ဇာတိဟူေသာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ အုိျခင္း၊ ေသျခင္း၊ စုိးရိမ္ပူပန္ျခင္း၊ ငိုေၾကြးျခင္း၊ ကုိယ္ဆင္းရဲျခင္း၊ စိတ္ဆင္းရဲျခင္း၊ ျပင္းစြာပူေဆြးျခင္းဟူေသာ ဇရာ၊ မရဏ၊ ေသာက၊ ပရိေဒ၀၊ ဒုကၡ၊ ေဒါမနႆ၊ ဥပါယသတုိ႔ ျဖစ္ေၾကာင္း စသည္ျဖင့္ အေၾကာင္းေၾကာင့္ အက်ိဳးျဖစ္ပုံကုိ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ ေဒသနာျဖင့္ ထင္ရွားေစေတာ္မူ၏။ ဤကား ပဋိစၥသမုပၸါနည္းအရ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ႏြယ္မႈ အခ်ဳပ္ပင္ ျဖစ္ပါ၏။
ပ႒ာန္းေဒသနာေတာ္တြင္ ေဟတုပစၥေယာ၊ အာရမၼဏပစၥေယာ စသည္ျဖင့္ ပစၥည္းတရား (၂၄)ပါးကုိ အက်ဥ္းေဖာ္ျပၿပီး ေဟတုပစၥေယာတိ ေဟတူေဟတု သမၸယုတၱာနံ ဓမၼာနံ၊ တံသမု႒ာနာနဥၥ ႐ူပါနံ ေဟတုပစၥေယန ပစၥေယာ စသည္ျဖင့္ ပစၥည္း၊ ပစၥယုပၸန္၊ ပစၥယသတၱိ အေနအားျဖင့္ အက်ယ္ျပေတာ္မူထား၏။ ပ႒ာန္းေဒသနာေတာ္၏ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္ႏြယ္မႈတြင္ အက်ိဳးတရားျဖစ္ေပၚေၾကာင္း အေၾကာင္းတရား၏ အေထာက္အပံ့ တရားမ်ားကုိ ဆုိင္ရာအေၾကာင္းတရား အလုိက္ အစြမ္းသတၱိမ်ားျဖင့္ အထူးျပဳျပေတာ္မူ၏။ ပစၥယသတၱိေခၚ အေၾကာင္းတရားအား ေက်းဇူးျပဳေပးသည့္ အရာမ်ားကုိ အထူးျပေတာ္မူ၏။ ထုိပစၥယသတၱိမ်ားကုိ ယေန႔အေခၚ ပ႒ာန္း (၂၄)ပစၥည္းဟူေသာ အမည္ျဖင့္ မွတ္သားနားလည္ႏုိင္ေပ၏။
ဥပမာအားျဖင့္ ေဟတုပစၥည္းဟူေသာ ပ႒ာန္း၏ ေက်းဇူးျပဳပုံတြင္ ေလာဘ၊ ေဒါသ၊ ေမာဟ၊ အေလာဘ၊ အေဒါသ၊ အေမာဟဟူေသာ ဟိတ္ေျခာက္ပါးတုိ႔က ၎တုိ႔ႏွင့္ အတူတကြ ျဖစ္ဖက္ျဖစ္ေသာ စိတ္၊ ေစတသိက္၊ ႐ုပ္တရားတုိ႔ကုိ ၿမဲၿမံခုိင္ခန္႔ သန္စြမ္းေအာင္ ေက်းဇူးျပဳေပး ေထာက္ပံ့ေပးျခင္းကုိပင္ ေဟတုပစၥည္းျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳေၾကာင္း ဖြင့္ဆုိရွင္းျပ၏။ ဤေဟတုပစၥည္းအဖြင့္တြင္ ဟိတ္ေျခာက္ပါးဟူေသာ ပစၥည္းတရားသည္ အတူတကြ ျဖစ္ဖက္ျဖစ္သည့္ စိတ္၊ ေစတသိက္၊ ႐ုပ္တရားတုိ႔အား ေဟတုသတၱိျဖင့္ ေက်းဇူးျပဳေၾကာင္း ျပေတာ္မူ၏။ ယင္းအဖြင့္တြင္ ဟိတ္ေျခာက္ပါးသည္ အတူတကြျဖစ္ဖက္ တရားတုိ႔အား ေက်းဇူးျပဳေၾကာင္း အေၾကာင္းအက်ိဳးမွ်ကိုသာ ျပျခင္းမဟုတ္ဘဲ ဟိတ္ေျခာက္ပါးက အတူျဖစ္ဖက္တရားမ်ားကုိ ေဟတုသတိၱျဖင့္ ၿမဲျမံခုိင္ခန္႔ေအာင္ ေက်းဇူးျပဳေၾကာင္း ေက်းဇူးျပဳပုံ အျခင္းအရာကုိပါ သတၱိတစ္ခုအျဖစ္ ျပေတာ္မူ၏။ ဤနည္းအတုိင္းပင္ အာရမၼဏပစၥည္း စသည္တုိ႔တြင္လည္း နည္းမွီနားလည္ ႏုိင္မည္ျဖစ္၏။ ပစၥည္း (၂၄)မ်ိဳးလုံး အေသးစိပ္ ေဖာ္ျပလွ်င္ အလြန္က်ယ္ျပန္႔သြားမည္ ျဖစ္ပါသျဖင့္ ဥပမာေလာက္သာ တင္ျပလုိပါ၏။ ဤ၌ အဓိကသိေစလုိသည္မွာ ပ႒ာန္းေဒသနာေတာ္၏ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈ သေဘာကုိ သိေစလုိရင္းပင္ ျဖစ္ပါ၏။ ပ႒ာန္းေဒသနာေတာ္တြင္ အေၾကာင္းေၾကာင့္ အက်ိဳးျဖစ္ေပၚ ပုံသာမက ထုိအေၾကာင္းတရားမ်ားအား ေထာက္ပံ့ေပးသည့္ ပစၥယသတၱိအထူးကုိပါ ျပေတာ္မူေၾကာင္း သေဘာေပါက္ေစလုိျခင္းပင္ ျဖစ္ပါ၏။
ဆုိလုိသည္မွာ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ႏွင့္ ပ႒ာန္းတုိ႔သည္ ႏွစ္ခုလုံးပင္ အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္သြယ္ပုံကုိ ျပသည့္ တရားေဒသနာေတာ္မ်ား ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္သည္လည္း သူ႔နည္းႏွင့္သူ အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္စပ္ပုံကုိ ျပၿပီး ပ႒ာန္းသည္လည္း သူ႔နည္းႏွင့္သူ အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္စပ္ပုံကုိ ျပေၾကာင္း၊ သုိ႔ေသာ္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္၏ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈမွာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ အက်ိဳးျဖစ္ျခင္း သက္သက္ကုိသာ ေဟာၾကားေတာ္မူထားသည့္ ေဒသနာေတာ္ျဖစ္ၿပီး ပ႒ာန္းေဒသနာ၏ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈမွာ အေၾကာင္းေၾကာင့္ အက်ိဳးျဖစ္ျခင္းကုိသာမက ျဖစ္ပုံအျခင္းအရာ၊ ဆက္ႏြယ္ပုံ အျခင္းအရာ အစြမ္းသတၱိကုိပါ ေဟာၾကားေတာ္မူထားသည့္ ေဒသနာေတာ္ျဖစ္ေၾကာင္း ဆုိလုိရင္း ျဖစ္ပါ၏။ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ ေဒသနာေတာ္တြင္ အ၀ိဇၨာကုိ အေၾကာင္းျပဳ၍ သခၤါရျဖစ္ေၾကာင္း၊ သခၤါရကုိ အေၾကာင္းျပဳ၍ ၀ိညာဏျဖစ္ေၾကာင္း စသည္ျဖင့္ အေၾကာင္းအက်ိဳး ျဖစ္ပုံမွ်ေလာက္ကုိသာ ေဟာေျပာထားၿပီး မည္သည့္အေၾကာင္းေၾကာင့္ မည္သုိ႔မည္ပုံ ဆက္စပ္ေနေၾကာင္း ဆက္စပ္ပုံ အျခင္းအရာကုိ ေဟာၾကားထားျခင္း မရွိေၾကာင္း ပ႒ာန္းေဒသနာေတာ္တြင္ကား အေၾကာင္းေၾကာင့္ အက်ိဳးျဖစ္ပုံ ဆက္စပ္မႈႏွင့္တကြ မည္သုိ႔ေသာ တရားမ်ား၏ ေထာက္ပံ့မႈေၾကာင့္ မည္သုိ႔မည္ပုံ ဆက္စပ္သည္အထိ ဆက္စပ္ပုံအျခင္းအရာကုိပါ ထည့္သြင္းေဟာၾကားေတာ္မူေၾကာင္း ေဒသနာႏွစ္ခု၏ ကဲြျပားမႈကုိ သိေစလုိရင္း ျဖစ္ပါ၏။
အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္စပ္မႈအပုိင္းတြင္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္လာ အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္သြယ္မႈႏွင့္ ပ႒ာန္းေဒသနာေတာ္လာ အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္စပ္မႈတုိ႔ကုိ သီးသန္႔ေဟာၾကားေတာ္ မူထားသျဖင့္္ အခ်ိဳ႕ေသာ ပညာရွင္မ်ားက သီးသန္႔အေနျဖင့္ ဖြင့္ဆုိရွင္းျပၾကေသာ္လည္း အခ်ိဳ႕ေသာ ပညာရွင္မ်ားက ပဋိစၥသမုပၸါဒ္နည္းကုိ ပ႒ာန္းနည္းႏွင့္ ေရာေႏွာကာ အဓိပၸါယ္ဖြင့္ဆုိၾက၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ၀ိသုဒၶိမဂ္ အ႒ကထာတြင္ ပ႒ာန္းေဒသနာေတာ္ကုိပါ ထည့္သြင္းဖြင့္ဆုိၿပီး ပ႒ာန္းနည္းႏွင့္ ဆက္စပ္ပုံကုိပါ ဖြင့္ဆုိျပသေလ၏။ စင္စစ္အားျဖင့္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကုိ ပ႒ာန္းေဒသနာနည္းျဖင့္ နားလည္မွသာလွ်င္ အမွန္နားလည္ရာ ေရာက္ႏုိင္ေပ၏။ ပ႒ာန္းနည္းမပါဘဲ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ကုိ နားလည္သည္ဟုဆုိပါက အျပည့္အ၀ နားလည္မႈ မျဖစ္ႏုိင္ေၾကာင္း ဆုိၾက၏။
မည္သုိ႔ဆုိေစ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္ႏွင့္ ပ႒ာန္းေဒသနာတုိ႔သည္ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈကုိ ေဖာ္ညြန္းေပးထားသည့္ သဘာ၀ဓမၼ ျဖစ္သည္ကား အမွန္ပင္ျဖစ္ပါ၏။ ေဟာၾကားသည့္ ေ၀ေနယ်မ်ားသုိ႔လုိက္၍ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈ ေဒသနာသည္ နည္းစနစ္တစ္ခု အေနျဖင့္ ကြဲျပားေနသည္ဟု ဆုိႏုိင္ေသာ္လည္း အဓိပၸါယ္ ဆုိလုိရင္းမွာ အေၾကာင္းအက်ိဳး ဆက္ႏြယ္မႈ သေဘာကုိ သိေစလုိရင္း ျဖစ္၏။ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈ သေဘာကုိ ေလ့လာသည့္အခါ သာမန္လူမ်ားအေနျဖင့္ ပ႒ာန္းနည္းသက္သက္ကုိ ေရွးဦးစြာ ေလ့လာလွ်င္ နားလည္ရန္ အခက္အခဲ ျဖစ္ႏုိင္ေသာ္လည္း ပဋိစၥသမုပၸါဒ္နည္းလာ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈ သေဘာကား ပ႒ာန္းနည္းေလာက္ မခက္သျဖင့္ နားလည္ရန္လြယ္ၿပီး ႐ုိးရွင္းသည္ဟု ထင္ႏုိင္ေပ၏။ သုိ႔ေသာ္ ပ႒ာန္းနည္းကုိ နားလည္ၿပီး ပဋိစၥသမုပၸါဒ္နည္းကုိ ေလ့လာႏုိင္ၿပီ ဆုိလွ်င္ကား ေၾကာင္းက်ိဳး ဆက္စပ္မႈ သေဘာကုိ အျပည့္အ၀ နားလည္ႏုိင္မည္ ျဖစ္၏။
ဤ၌ အေရးႀကီးသည္မွာ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္နည္း၊ ပ႒ာန္းနည္းဟူသည့္ နည္းစနစ္မဟုတ္ေပ။ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈ နိယာမကုိ ယုံၾကည္လက္ခံၿပီး လက္ေတြ႕လုိက္နာ က်င့္သုံးႏုိင္မႈသည္သာ အဓိကျဖစ္ေပ၏။ အေၾကာင္းေၾကာင့္ အက်ိဳးျဖစ္သည့္ သေဘာကုိ ေကာင္းစြာသေဘာေပါက္ကာ အက်ိဳးေကာင္းေစရန္အတြက္ အေၾကာင္းေကာင္းမ်ား ျပဳလုပ္ရန္သာ ပဓာနျဖစ္ေပ၏။ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈ သေဘာတြင္ အေကာင္းျဖစ္ေစ အဆုိးျဖစ္ေစ အေၾကာင္းေကာင္းလွ်င္ အက်ိဳးေကာင္းမည္ျဖစ္ၿပီး အေၾကာင္းဆုိးလွ်င္ အက်ိဳးဆုိးမည္ ျဖစ္သျဖင့္ လုပ္သမွ်၊ ေျပာသမွ်၊ ႀကံသမွ် အေၾကာင္းမ်ား ေကာင္းေစရန္ ႀကိဳးစားရမည္သာ ျဖစ္၏။ ထုိ႔ထက္ပုိၿပီး အေရးႀကီးသည္မွာ အေၾကာင္းျပတ္ရန္ ႀကိဳးစားအားထုတ္မႈပင္ ျဖစ္ပါ၏။ အေၾကာင္းေၾကာင့္ အက်ိဳးျဖစ္သည့္ သေဘာတြင္ အေၾကာင္းျပတ္လွ်င္ အက်ိဳးလည္း ျပတ္မည္ျဖစ္သျဖင့္ အေၾကာင္းကုိျဖတ္ရမည္သာ ျဖစ္ပါ၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ထုိအေၾကာင္းတရားမ်ား ျပတ္ႏုိင္ေရးအတြက္ ၀ိပႆနာဉာဏ္တည္းဟူေသာ ဓားသံလွ်က္ကုိ အသုံးျပဳကာ ျဖတ္ေတာက္ရမည္ဟု ဆုိၾကျခင္းျဖစ္၏။ အေၾကာင္းဟူသည္ အလုပ္ကုိဆုိၿပီး အလုပ္ဟူသည္ ကံကုိဆုိသျဖင့္ ကံကုိဉာဏ္ႏွင့္ျဖတ္မွ နိဗၺာန္ေရာက္မည္ျဖစ္ေၾကာင္း ေဟာေတာ္မူျခင္း ျဖစ္၏။
ထုိ႔ေၾကာင့္ ေၾကာင္းက်ိဳးဆက္စပ္မႈ သုိ႔မဟုတ္ ပဋိစၥသမုပၸါဒ္၊ သုိ႔မဟုတ္ ပ႒ာန္း စသည္ျဖင့္ မည္သုိ႔ေသာ အေခၚအေ၀ၚမ်ားျဖင့္ မည္သည့္နည္းမ်ား ရွိေနေစကာမူ ဘုရားရွင္ အလုိရွိေတာ္မူသည္မွာ အေၾကာင္းျပတ္ေရး၊ သံသရာ၀ဋ္မွ ထြက္ေျမာက္ေရး၊ ကိေလသာကုန္ေရး၊ နိဗၺာန္ရေရးဟူသည့္ အဓိက အေရးမ်ား ျဖစ္သျဖင့္ အေရးႀကီးဆုံး အေရးမ်ားကုိ လက္ေတြ႕လုိက္နာ က်င့္သုံးျခင္းျဖင့္ အေရးမႀကီးသည္မ်ားအား ပယ္ျဖတ္ႏုိင္ေအာင္ ႀကိဳးစားျခင္းသည္သာ ဘုရားရွင္အလုိေတာ္အတုိင္း ေနထုိင္ျခင္းျဖစ္ေၾကာင္း သတိေပး တုိက္တြန္းၾကျခင္း ျဖစ္၏။ ဤသုိ႔ေနထုိင္ျခင္းျဖင့္သာ ဗုဒၶဘာသာတုိ႔၏ ေနာက္ဆုံးပန္းတုိင္ျဖစ္သည့္ နိဗၺာန္သုိ႔ တက္လွမ္းႏုိင္မည္ ျဖစ္သျဖင့္ အခ်ိန္ရွိခုိက္၊ အခြင့္သာခုိက္ လုံ႔လစုိက္ၾက၍ အေၾကာင္းျပတ္ေအာင္ ႀကိဳးစားသင့္ပါေၾကာင္း ေစတနာစကား ေမတၱာအားျဖင့္ အသိတရား ပါးလုိက္ရပါေပေတာ့၏။
