ျမန္မာအမ်ားစုဟာ ေရႊကုိ သေဘာက် ႏွစ္သက္ေလ့ရွိပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လည္း ဘာပဲျဖစ္ျဖစ္ ကုိယ့္ကုိယ္ကုိ အၿမဲေရႊနဲ႔ တင္စားၿပီး ေျပာဆုိေလ့ရွိတာ ျဖစ္ပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ျပည္ပေရာက္ ျမန္မာအမ်ားဟာ ျမန္မာႏုိင္ငံ၊ ျမန္မာလူမ်ိဳးနဲ႔ ပတ္သက္ရင္ “ေရႊျမန္မာ၊ ေရႊလူမ်ိဳး၊ ေရႊညီအစ္ကုိ” စသျဖင့္ တင္စားေျပာဆုိေလ့ ရွိပါတယ္။ အေနစုပ္ေပမယ့္ ေရႊထုတ္တဲ့ ျမပ၀ါဆုိသလုိ တုိင္းျပည္မဲြ၊ လူမဲြျဖစ္ေနၾကေပမယ့္ ကိုယ့္ကုိယ္ကုိ တင္စား ေျပာဆုိၾကတာ ေတြကေတာ့ မမဲြၾကပါဘူး။ ခက္တာက အေျပာတျခား အလုပ္တျခား ျဖစ္ေနၿပီး ေရႊစိတ္ေတြ မဲြေနတာ၊ ေရႊစိတ္ေတြ ေပ်ာက္ေနၾကတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ေရႊအစစ္မျဖစ္ဘဲ ေရႊညစ္ေတြ ျဖစ္ေနျပန္ေတာ့ ေရႊရဲ႕တန္ဘုိးလည္း က်ေနၾကသလုိ ေရႊညစ္ေတြနဲ႔ ရွိေနတဲ့ စိတ္ဟာလည္း ေရႊစိတ္မဟုတ္ေတာ့ဘဲ အညစ္အေၾကး အျပည့္နဲ႔ ရႊံ႕စိတ္ေတြ ျဖစ္ေနျပန္ပါတယ္။ ေရႊအစစ္ဆုိတာ အညစ္အေၾကးကင္းမွ ေတာက္ပလာမွာ ျဖစ္သလုိ ျမန္မာတစ္ဦးခ်င္းရဲ႕ မေနာလုိ႔ေခၚတဲ့ စိတ္မွာလည္း အညစ္အေၾကးကင္းမွ သန္႔ရွင္းၾကည္လင္ကာ ေရႊမေနာလုိ႔ေခၚတဲ့ ေရႊစိတ္ရွိတဲ့ ေရႊျမန္မာေတြ ျဖစ္လာမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ အညစ္အေၾကးကင္းတဲ့ ေရႊနဲ႔ အညစ္အေၾကကင္းတဲ့ စိတ္ ေပါင္းစပ္ႏုိင္မွသာ သန္႔စင္ေတာက္ပတဲ့ ေရႊစိတ္ေတြ ေရာက္လာမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလုိ ေရႊစိတ္ေတြရွိမွလည္း ေရႊျမန္မာဆုိတဲ့ အေခၚအေ၀ၚ အသုံးအႏႈန္းနဲ႔ ကုိက္ညီမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
ဗုဒၶစာေပမွာ ျမတ္ဗုဒၶကုိယ္ေတာ္တုိင္ “သတၱ၀ါမ်ား အေနနဲ႔ အညစ္အေၾကးကင္းၿပီး သန္႔စင္တဲ့ စိတ္ေတြ ပုိင္ဆုိင္ထားတဲ့ ေရႊစိတ္ရွိတဲ့သူေတြ ျဖစ္ေစဖုိ႔” ေဟာၾကားထားတဲ့ တရားေတာ္မ်ား အမ်ားအျပား ရွိပါတယ္။ အဲဒီအထဲကမွ ဥပကၠိေလသသုတ္ကေတာ့ အထင္ရွားဆုံး သုတ္တစ္သုတ္ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီသုတ္ေတာ္မွာ ျမတ္စြာဘုရားရွင္က စိတ္ကုိ ေရႊနဲ႔တင္စားၿပီး ေဟာၾကားထားတာ ေတြ႕ရပါတယ္။ ေရႊစိတ္ရွိတဲ့ ေရႊလူေတြျဖစ္ဖုိ႔ ႀကိဳးစားေနထုိင္ က်င့္ႀကံသင့္တာေတြကုိ ညႊန္ျပေတာ္မူပါတယ္။
ျမတ္ဗုဒၶက
“ရဟန္းတုိ႔ ေရႊ၏ အညစ္အေၾကးတုိ႔သည္ ငါမ်ိဳးတုိ႔တည္း။ အဘယ္ငါးမ်ိဳးတုိ႔နည္းဟူမူ-
၁။ သံ
၂။ ေၾကး
၃။ သလဲြစင္ (ခဲမျဖဴ)
၄။ သလဲြမည္း (ခဲပုပ္)
၅။ ေငြ တုိ႔တည္း။ ရဟန္းတုိ႔ ဤသည္တုိ႔ကား ေရႊ၏ အညစ္အေၾကးတုိ႔တည္း။
ရဟန္းတုိ႔ ယင္းအညစ္အေၾကးတုိ႔ျဖင့္ ညစ္ႏြမ္းေသာေရႊသည္ ႏူးညံ့မႈလည္းမရွိ၊ လက္ေကာက္နားေတာင္း စသည္ျပဳလုပ္၍လည္း မျဖစ္၊ အေရာင္လည္း မထြက္၊ ၾကြပ္ဆပ္ေသာ သေဘာလည္းရွိ၏၊ အလုပ္ခြင္သုိ႔လည္း ေကာင္းစြာ မေရာက္ႏုိင္။ ရဟန္းတုိ႔ ဤအညစ္အေၾကး ငါးမ်ိဳးတုိ႔မွ ကင္းလြတ္ေသာ အခါ၌မူကား ထုိေရႊသည္ ႏူးလည္းႏူးည့ံ၏၊ လက္၀တ္တန္ဆာမ်ားလည္း ျပဳလုပ္၍ျဖစ္၏၊ အေရာင္လည္းထြက္၏၊ ၾကြပ္ဆတ္ေသာ သေဘာလည္း မရွိ၊ အလုပ္ခြင္သုိ႔လည္း ေကာင္းစြာေရာက္ႏုိင္၏။ အကယ္၍ အလုိရွိမူ အညစ္အေၾကး ကင္းေသာ ထုိေရႊျဖင့္ အလုိရွိရာ အက်ိဳးကုိ ၿပီးေစႏုိင္၏။
ရဟန္းတုိ႔ ဤအတူသာလွ်င္ စိတ္၏ အညစ္အေၾကးတုိ႔သည္ ဤငါးမ်ိဳးတုိ႔တည္း။ အဘယ္ငါးမ်ိဳးတုိ႔နည္း ဟူမူ
၁။ ကာမဂုဏ္အာ႐ုံမ်ား၌ လုိလားတပ္မက္မႈ ကာမစၧႏၵ
၂။ သူတပါးအက်ိဳးကုိ ပ်က္စီးေစလုိမႈ ဗ်ာပါဒ
၃။ ေလးလံထုိင္းမႈိင္းမႈ ထိနမိဒၶ
၄။ ပ်ံ႕လြင့္မႈ၊ ေနာင္တရမႈ ဥဒၶစၥ ကုကၠဳစၥ
၅။ သံသယႏွင့္ မေ၀ခဲြႏုိင္မႈ ၀ိစိကိစၧာ တုိ႔တည္း။ ရဟန္းတုိ႔ ဤသည္တုိ႔ကား စိတ္၏အညစ္အေၾကး ငါးမ်ိဳးတုိ႔တည္း။
ရဟန္းတုိ႔ ယင္းအညစ္အေၾကးတုိ႔ျဖင့္ ညစ္ႏြမ္းေသာ စိတ္သည္ ႏူးညံ့မႈလည္းမရွိ၊ အလုိရွိသည္ကုိ ျပဳလုပ္၍လည္း မျဖစ္၊ အေရာင္လည္း မထြက္၊ ၾကြပ္ဆတ္ေသာ သေဘာလည္းရွိ၏၊ အာသေ၀ါတရားတုိ႔ ကုန္ခမ္းရန္လည္း ေကာင္းစြာမတည္ၾကည္။ ရဟန္းတုိ႔ ဤအညစ္အေၾကး ငါးမ်ိဳးတုိ႔မွ ကင္းလြတ္ေသာ အခါ၌မူကား ထုိစိတ္သည္ ႏူးလည္းႏူးည့ံ၏၊ အလုိရွိသည္ကုိ ျပဳလုပ္၍လည္း ျဖစ္၏၊ အေရာင္လည္းထြက္၏၊ ၾကြပ္ဆတ္ေသာ သေဘာလည္းမရွိ၊ အာသေ၀ါတရားတုိ႔ ကုန္ခမ္းရန္လည္း ေကာင္းစြာတည္ၾကည္၏။ အကယ္၍ အလုိရွိမႈ အညစ္အေၾကးကင္းေသာ ထုိစိတ္ျဖင့္ အလုိရွိရာ အက်ိဳးကုိ ၿပီးေစႏုိင္၏…” (အဂၤုတၱိဳရ္ပါဠိေတာ္၊ ပဌမပဏၰာသ၊ ပဥၥဂႋက၀ဂ္၊ ဥပကၠိေလသသုတ္) စသျဖင့္ ေရႊနဲ႔စိတ္ကုိ တင္စားၿပီး အညစ္အေၾကးကင္းတဲ့ ေရႊစိတ္ေတြရွိဖုိ႔ ေဟာၾကားေတာ္မူပါတယ္။ ဒါက ဥပကၠိေလသသုတ္မွာ ဘုရားရွင္ ေဟာေတာ္မူတဲ့ ေရႊနဲ႔ စိတ္အေၾကာင္း တစ္ေစ့တစ္ေစာင္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒီေဒသနာေတာ္အရ ေရႊကုိခ်စ္တဲ့ ေရႊခ်စ္သူေတြ အေနနဲ႔ အညစ္အေၾကးကင္းတဲ့ ေရႊအစစ္ကုိ ရယူပုိင္ဆုိင္ႏုိင္ဖုိ႔ လုိသလုိ အညစ္အေၾကးကင္းတဲ့ စိတ္ကုိလည္း ပုိင္ဆုိင္ထားဖုိ႔ လုိေၾကာင္း၊ ဒါမွသာ တန္ဘုိးရွိတဲ့ ေရႊစိတ္ပုိင္ရွင္မ်ား ျဖစ္ႏုိင္ေၾကာင္း နားလည္သေဘာေပါက္ ႏုိင္ပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ ဘယ္သူမဆုိ ေရႊကုိခ်စ္ေပမယ့္ သန္႔ရွင္းမႈမရွိတဲ့ ေရႊအတုကုိေတာ့ ခ်စ္လုိၾကမွာ မဟုတ္သလုိ တစ္စုံတစ္ေယာက္ကုိ ခ်စ္လုိေပမယ့္ သန္႔ရွင္းမႈ မရွိတဲ့ စိတ္ဓာတ္မေကာင္းတဲ့ သူကုိေတာ့ ခ်စ္လုိၾကမွာ မဟုတ္ပါဘူး။ ေရႊအစစ္ကုိ ခ်စ္လုိၾကသလုိ ေရႊစိတ္ရွိတဲ့သူကုိပဲ ခ်စ္လုိၾကမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီလုိ ေရႊစိတ္ေတြ ရွိၾကဖုိ႔ အရင္ဆုံးလုိအပ္တာက ကိုယ္ကုိယ္တုိင္ပါပဲ။ ကုိယ္ကုိယ္တုိင္ အရင္ဆုံး ေရႊစိတ္ေတြရွိေအာင္ ႀကိဳးစားၾကရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ကုိယ့္စိတ္ကုိ သန္႔ရွင္းေအာင္ ႀကိဳးစားၿပီး အျပစ္ကင္းကာ သန္႔ရွင္းတဲ့ စိတ္ပုိင္ရွင္ေတြ ျဖစ္ေအာင္ ႀကိဳးစားၾကဖုိ႔ လုိပါတယ္။ ကုိယ့္သႏၲာန္မွာ စိတ္အစဥ္ကုိ ညစ္ႏြမ္းေစႏုိင္တဲ့ ကာမဂုဏ္အာ႐ုံေတြမွာပဲ အခ်ိန္ျပည့္လုိလား လုိက္စားတတ္တဲ့ သေဘာေတြ၊ သူတပါးအက်ိဳးကုိ ပ်က္စီးေစႏုိင္တဲ့ သေဘာေတြ၊ ေလးလံထုိင္းမႈိင္းတဲ့ သေဘာေတြ၊ တည္ၾကည္မႈမရွိ ပ်ံ႕လြင့္ၿပီး ေနာင္တရမႈ သေဘာေတြ၊ သုိ႔ေလာသုိ႔ေလာ သံသယေတြနဲ႔ ေ၀ခဲြမရႏုိင္တဲ့ သေဘာေတြ မရွိဖုိ႔ လုိပါတယ္။ စိတ္အစဥ္ကုိ ညစ္ႏြမ္းေစတဲ့ ဒီတရားေတြ ၀င္မလာေအာင္ က်င့္ႀကံအားထုတ္ၾကည့္ဖုိ႔ လုိပါတယ္။
ဟုတ္ပါတယ္။ ဒီသေဘာေတြ ရွိေနလုိ႔ကေတာ့ စိတ္အစဥ္ဟာ ဘယ္ေတာ့မွ သန္႔ရွင္းမႈ ရွိမွာမဟုတ္တာ ေသခ်ာပါတယ္။ ကုိယ့္စိတ္ကုိ ျပန္စစ္ၾကည့္ရင္ တစ္ခါတစ္ေလ ကုိယ့္စိတ္မွာ ဒီသေဘာတရားေတြ ရွိေနတဲ့အတြက္ စိတ္ဟာၾကည္လင္မႈမရွိ ျဖစ္ေနတတ္တာကုိ သတိျပဳမိၾကမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္ရဲ႕သေဘာကလည္း သိတဲ့အတုိင္း အဆင္း၊ အသံ၊ အနံ႔၊ အရသာ၊ အေတြ႕အထိဆုိတဲ့ အာ႐ုံေတြကုိ အမွီျပဳၿပီး ကိေလသာေတြ အမ်ိဳးမ်ိဳး ျဖစ္ေနတတ္တဲ့ သေဘာရွိပါတယ္။ ဒါကုိ ကုိယ္က သတိမထားမိဘဲ အာ႐ုံရဲ႕ စဲြရာေနာက္ကုိ စိတ္ကပါသြားမယ္ ဆုိရင္ေတာ့ ကာမဂုဏ္အာ႐ုံေတြမွာ လုိလားတပ္မက္တတ္တဲ့ သေဘာေတြ၊ ဒီအာ႐ုံေတြကုိ အမွီျပဳၿပီး သူတပါးအေပၚ ပ်က္စီးေစလုိတဲ့ သေဘာေတြ၊ ဒီအာ႐ုံေတြကုိ အမွီျပဳၿပီး ကုိယ့္စိတ္မွာ ေလးလံထုိင္းမႈိင္းတတ္တဲ့ သေဘာေတြ၊ ကေယာင္ေခ်ာက္ခ်ား ျဖစ္တတ္၊ ေနာင္တရတတ္တဲ့ သေဘာေတြ၊ ကုသုိလ္အကုသုိလ္ကုိ မခဲြျခားတတ္တဲ့ သေဘာေတြ စသျဖင့္ ျဖစ္လာတတ္ပါတယ္။ ဒီသေဘာေတြ ျဖစ္လာၿပီဆုိရင္ စိတ္အစဥ္ဟာ သန္႔ရွင္းမႈမရွိဘဲ ေကာင္းမႈကုသုိလ္နဲ႔ ေ၀းေနတတ္ပါတယ္။ စိတ္ကုိ ညစ္ႏြမ္းေစတဲ့ ဒီအညစ္အေၾကးေတြေၾကာင့္ မေကာင္းတဲ့ အလုပ္ေတြကုိပဲ ေပ်ာ္ေပ်ာ္ပါးပါး လုပ္ေနမိတတ္ပါတယ္။ မေကာင္းမႈမွာ ေပ်ာ္ေနတဲ့ သူတစ္ေယာက္ရဲ႕ စိတ္ဟာ သန္႔ရွင္းမႈ မရွိတဲ့အတြက္ တန္ဘုိးရွိတဲ့ ေရႊစိတ္ျဖစ္ဖုိ႔ဆုိတာ မလြယ္လွပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ အျပစ္ကင္းၿပီး အညစ္အေၾကးကင္းတဲ့ ေရႊစိတ္ေတြျဖစ္ဖုိ႔ စိတ္ကုိညစ္ႏြမ္းေစႏုိင္တဲ့ ဒီစိတ္အညစ္အေၾကး ငါးမ်ိဳးကုိ မျဖစ္ေအာင္ ႀကိဳးစားအားထုတ္ၾကဖုိ႔ တုိက္တြန္းျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။
စိတ္မွာဒီလုိ အညစ္အေၾကးေတြ မျဖစ္ဖုိ႔ သမထဘာ၀နာ၊ ၀ိပႆနာ ဘာ၀နာ တစ္ခုခုကုိ ပြားမ်ား အားထုတ္ၾကဖုိ႔ လုိပါတယ္။ တရားအားထုတ္ေနတဲ့ ေယာဂီဟာ စိတ္အညစ္အေၾကးေတြကုိ တုိက္ဖ်က္ေနတဲ့သူ ျဖစ္တယ္လုိ႔ ဆုိတဲ့အတုိင္း ဘယ္သူမဆုိ မေကာင္းမႈမွာ ေပ်ာ္ေမြ႕တတ္တဲ့ ကုိယ့္ရဲ႕စိတ္ကုိ ဂုဏ္ေတာ္ပြားျခင္း၊ ေမတၱာပြားျခင္း စတဲ့ ကမၼ႒ာန္း တစ္ခုခုကုိ ပြားမ်ားေပးတာတုိ႔ ႐ုပ္နာမ္မွာ ျဖစ္ေပၚတတ္တဲ့ အရာေတြကုိ သတိကပ္ၿပီး လုိက္မွတ္ေပးတဲ့ သတိပ႒ာန္ ၀ိပႆနာတရား အားထုတ္ေပးတာတုိ႔ လုပ္ေပးျခင္းျဖင့္ ကုိယ့္စိတ္ကုိ သန္႔ရွင္းေအာင္ ႀကိဳးစားၾကဖုိ႔ လုိအပ္လွပါတယ္။ စိတ္ကုိ သမထ၊ ၀ိပႆနာ ဘာ၀နာေတြနဲ႔ ထုံလႊမ္းထားတဲ့ သူဟာ ကိေလသာ အညစ္အေၾကးေတြရဲ႕ တုိက္ခုိက္မႈကုိ ကာကြယ္ၿပီးသား ျဖစ္တဲ့အတြက္ သန္႔ရွင္းၿပီး ခြန္အားျပည့္တဲ့ စိတ္ကုိ ပုိင္ဆုိင္ထားတဲ့ ေရႊစိတ္ပုိင္ရွင္မ်ားပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အညစ္အေၾကး ကင္းတဲ့ ေရႊရဲ႕ သေဘာဟာ လုိသလုိ တန္ဆာဆင္ႏုိင္သလုိ အညစ္အေၾကးကင္းတဲ့ မေနာဟာလည္း ကိေလသာကုိ ပယ္ခြာၿပီး လုိရာကုိ အရယူႏုိင္တဲ့ သေဘာရွိတဲ့အတြက္ တရားဘာ၀နာ တစ္ခုခုကုိ အားထုတ္ရင္း ေရႊမေနာပုိင္ရွင္မ်ား ျဖစ္ေအာင္ ႀကိဳးစားၾကဖုိ႔ပဲ ရွိပါေတာ့တယ္။
ဆုိလုိတာက ေရႊကုိတန္ဘုိးထားၿပီး ေရႊကုိခ်စ္ၾကတဲ့ သူေတြအေနနဲ႔ ေရႊရဲ႕သေဘာဟာ အညစ္အေၾကးကင္းမွ တန္ဘုိးရွိၿပီး ႏူးညံ့ကာ လုိရာကုိ ၿပီးႏုိင္တဲ့အျဖစ္ကုိ ေကာင္းေကာင္း သေဘာေပါက္ကာ သန္႔စင္တဲ့ ႐ုပ္ပုိင္းဆုိင္ရာ ေရႊကုိ တန္ဘုိးထားၾကသလုိ ကုိယ့္ရဲ႕စိတ္ကုိလည္း ကာမစၧႏၵ၊ ဗ်ာပါဒ၊ ထိနမိဒၶ၊ ဥဒၵစၥကုကၠဳစၥ ၀ိစိကိစၧာဆုိတဲ့ နီ၀ရဏ တရားေတြနဲ႔ ညစ္ႏြမ္းေစမႈကေန ကာကြယ္ၿပီး သန္႔ရွင္းတဲ့ ေရႊစိတ္ေခၚ ေရႊမေနာအျဖစ္ တန္ဘုိးရွိေအာင္ ႀကိဳးစားရင္း ေရႊစိတ္ပုိင္ရွင္မ်ားအျဖစ္ ကုိယ့္ကုိယ္ကုိ ကမၺည္းထုိးႏုိင္ေအာင္ က်င့္ႀကံႀကိဳးကုတ္ အားထုတ္ၾကဖုိ႔ ဆုိလုိရင္းျဖစ္ပါတယ္။ ဒါမွသာ ေရႊသေဘာကုိသိၿပီး ေရႊမေနာရွိသူလုိ႔ ဆုိႏုိင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အညစ္အေၾကးကင္းတဲ့ ေရႊစိတ္ပုိင္ရွင္မ်ား ျဖစ္ဖုိ႔ ကုိယ့္စိတ္ကုိ သမထဘာ၀နာ၊ ၀ိပႆနာ ဘာ၀နာ တစ္ခုခုနဲ႔ ထုံလႊမ္းကာ ကိေလသာ အညစ္အေၾကးေတြကုိ တုိက္ဖ်က္တြန္းလွန္ႏုိင္ေအာင္ ႀကိဳးစားရင္း ေရႊသေဘာလည္းသိ ေရႊမေနာလည္း ရွိသူမ်ားျဖစ္ၾကပါေစလုိ႔ ဆႏၵျပဳကာ ဓမၼအႏွစ္နဲ႔ ႏွစ္သက္မႈတစ္ခု ျပဳလုိက္ရပါတယ္။
ဗုဒၶစာေပမွာ ျမတ္ဗုဒၶကုိယ္ေတာ္တုိင္ “သတၱ၀ါမ်ား အေနနဲ႔ အညစ္အေၾကးကင္းၿပီး သန္႔စင္တဲ့ စိတ္ေတြ ပုိင္ဆုိင္ထားတဲ့ ေရႊစိတ္ရွိတဲ့သူေတြ ျဖစ္ေစဖုိ႔” ေဟာၾကားထားတဲ့ တရားေတာ္မ်ား အမ်ားအျပား ရွိပါတယ္။ အဲဒီအထဲကမွ ဥပကၠိေလသသုတ္ကေတာ့ အထင္ရွားဆုံး သုတ္တစ္သုတ္ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီသုတ္ေတာ္မွာ ျမတ္စြာဘုရားရွင္က စိတ္ကုိ ေရႊနဲ႔တင္စားၿပီး ေဟာၾကားထားတာ ေတြ႕ရပါတယ္။ ေရႊစိတ္ရွိတဲ့ ေရႊလူေတြျဖစ္ဖုိ႔ ႀကိဳးစားေနထုိင္ က်င့္ႀကံသင့္တာေတြကုိ ညႊန္ျပေတာ္မူပါတယ္။
ျမတ္ဗုဒၶက
“ရဟန္းတုိ႔ ေရႊ၏ အညစ္အေၾကးတုိ႔သည္ ငါမ်ိဳးတုိ႔တည္း။ အဘယ္ငါးမ်ိဳးတုိ႔နည္းဟူမူ-
၁။ သံ
၂။ ေၾကး
၃။ သလဲြစင္ (ခဲမျဖဴ)
၄။ သလဲြမည္း (ခဲပုပ္)
၅။ ေငြ တုိ႔တည္း။ ရဟန္းတုိ႔ ဤသည္တုိ႔ကား ေရႊ၏ အညစ္အေၾကးတုိ႔တည္း။
ရဟန္းတုိ႔ ယင္းအညစ္အေၾကးတုိ႔ျဖင့္ ညစ္ႏြမ္းေသာေရႊသည္ ႏူးညံ့မႈလည္းမရွိ၊ လက္ေကာက္နားေတာင္း စသည္ျပဳလုပ္၍လည္း မျဖစ္၊ အေရာင္လည္း မထြက္၊ ၾကြပ္ဆပ္ေသာ သေဘာလည္းရွိ၏၊ အလုပ္ခြင္သုိ႔လည္း ေကာင္းစြာ မေရာက္ႏုိင္။ ရဟန္းတုိ႔ ဤအညစ္အေၾကး ငါးမ်ိဳးတုိ႔မွ ကင္းလြတ္ေသာ အခါ၌မူကား ထုိေရႊသည္ ႏူးလည္းႏူးည့ံ၏၊ လက္၀တ္တန္ဆာမ်ားလည္း ျပဳလုပ္၍ျဖစ္၏၊ အေရာင္လည္းထြက္၏၊ ၾကြပ္ဆတ္ေသာ သေဘာလည္း မရွိ၊ အလုပ္ခြင္သုိ႔လည္း ေကာင္းစြာေရာက္ႏုိင္၏။ အကယ္၍ အလုိရွိမူ အညစ္အေၾကး ကင္းေသာ ထုိေရႊျဖင့္ အလုိရွိရာ အက်ိဳးကုိ ၿပီးေစႏုိင္၏။
ရဟန္းတုိ႔ ဤအတူသာလွ်င္ စိတ္၏ အညစ္အေၾကးတုိ႔သည္ ဤငါးမ်ိဳးတုိ႔တည္း။ အဘယ္ငါးမ်ိဳးတုိ႔နည္း ဟူမူ
၁။ ကာမဂုဏ္အာ႐ုံမ်ား၌ လုိလားတပ္မက္မႈ ကာမစၧႏၵ
၂။ သူတပါးအက်ိဳးကုိ ပ်က္စီးေစလုိမႈ ဗ်ာပါဒ
၃။ ေလးလံထုိင္းမႈိင္းမႈ ထိနမိဒၶ
၄။ ပ်ံ႕လြင့္မႈ၊ ေနာင္တရမႈ ဥဒၶစၥ ကုကၠဳစၥ
၅။ သံသယႏွင့္ မေ၀ခဲြႏုိင္မႈ ၀ိစိကိစၧာ တုိ႔တည္း။ ရဟန္းတုိ႔ ဤသည္တုိ႔ကား စိတ္၏အညစ္အေၾကး ငါးမ်ိဳးတုိ႔တည္း။
ရဟန္းတုိ႔ ယင္းအညစ္အေၾကးတုိ႔ျဖင့္ ညစ္ႏြမ္းေသာ စိတ္သည္ ႏူးညံ့မႈလည္းမရွိ၊ အလုိရွိသည္ကုိ ျပဳလုပ္၍လည္း မျဖစ္၊ အေရာင္လည္း မထြက္၊ ၾကြပ္ဆတ္ေသာ သေဘာလည္းရွိ၏၊ အာသေ၀ါတရားတုိ႔ ကုန္ခမ္းရန္လည္း ေကာင္းစြာမတည္ၾကည္။ ရဟန္းတုိ႔ ဤအညစ္အေၾကး ငါးမ်ိဳးတုိ႔မွ ကင္းလြတ္ေသာ အခါ၌မူကား ထုိစိတ္သည္ ႏူးလည္းႏူးည့ံ၏၊ အလုိရွိသည္ကုိ ျပဳလုပ္၍လည္း ျဖစ္၏၊ အေရာင္လည္းထြက္၏၊ ၾကြပ္ဆတ္ေသာ သေဘာလည္းမရွိ၊ အာသေ၀ါတရားတုိ႔ ကုန္ခမ္းရန္လည္း ေကာင္းစြာတည္ၾကည္၏။ အကယ္၍ အလုိရွိမႈ အညစ္အေၾကးကင္းေသာ ထုိစိတ္ျဖင့္ အလုိရွိရာ အက်ိဳးကုိ ၿပီးေစႏုိင္၏…” (အဂၤုတၱိဳရ္ပါဠိေတာ္၊ ပဌမပဏၰာသ၊ ပဥၥဂႋက၀ဂ္၊ ဥပကၠိေလသသုတ္) စသျဖင့္ ေရႊနဲ႔စိတ္ကုိ တင္စားၿပီး အညစ္အေၾကးကင္းတဲ့ ေရႊစိတ္ေတြရွိဖုိ႔ ေဟာၾကားေတာ္မူပါတယ္။ ဒါက ဥပကၠိေလသသုတ္မွာ ဘုရားရွင္ ေဟာေတာ္မူတဲ့ ေရႊနဲ႔ စိတ္အေၾကာင္း တစ္ေစ့တစ္ေစာင္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒီေဒသနာေတာ္အရ ေရႊကုိခ်စ္တဲ့ ေရႊခ်စ္သူေတြ အေနနဲ႔ အညစ္အေၾကးကင္းတဲ့ ေရႊအစစ္ကုိ ရယူပုိင္ဆုိင္ႏုိင္ဖုိ႔ လုိသလုိ အညစ္အေၾကးကင္းတဲ့ စိတ္ကုိလည္း ပုိင္ဆုိင္ထားဖုိ႔ လုိေၾကာင္း၊ ဒါမွသာ တန္ဘုိးရွိတဲ့ ေရႊစိတ္ပုိင္ရွင္မ်ား ျဖစ္ႏုိင္ေၾကာင္း နားလည္သေဘာေပါက္ ႏုိင္ပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ ဘယ္သူမဆုိ ေရႊကုိခ်စ္ေပမယ့္ သန္႔ရွင္းမႈမရွိတဲ့ ေရႊအတုကုိေတာ့ ခ်စ္လုိၾကမွာ မဟုတ္သလုိ တစ္စုံတစ္ေယာက္ကုိ ခ်စ္လုိေပမယ့္ သန္႔ရွင္းမႈ မရွိတဲ့ စိတ္ဓာတ္မေကာင္းတဲ့ သူကုိေတာ့ ခ်စ္လုိၾကမွာ မဟုတ္ပါဘူး။ ေရႊအစစ္ကုိ ခ်စ္လုိၾကသလုိ ေရႊစိတ္ရွိတဲ့သူကုိပဲ ခ်စ္လုိၾကမွာ ျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီလုိ ေရႊစိတ္ေတြ ရွိၾကဖုိ႔ အရင္ဆုံးလုိအပ္တာက ကိုယ္ကုိယ္တုိင္ပါပဲ။ ကုိယ္ကုိယ္တုိင္ အရင္ဆုံး ေရႊစိတ္ေတြရွိေအာင္ ႀကိဳးစားၾကရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ကုိယ့္စိတ္ကုိ သန္႔ရွင္းေအာင္ ႀကိဳးစားၿပီး အျပစ္ကင္းကာ သန္႔ရွင္းတဲ့ စိတ္ပုိင္ရွင္ေတြ ျဖစ္ေအာင္ ႀကိဳးစားၾကဖုိ႔ လုိပါတယ္။ ကုိယ့္သႏၲာန္မွာ စိတ္အစဥ္ကုိ ညစ္ႏြမ္းေစႏုိင္တဲ့ ကာမဂုဏ္အာ႐ုံေတြမွာပဲ အခ်ိန္ျပည့္လုိလား လုိက္စားတတ္တဲ့ သေဘာေတြ၊ သူတပါးအက်ိဳးကုိ ပ်က္စီးေစႏုိင္တဲ့ သေဘာေတြ၊ ေလးလံထုိင္းမႈိင္းတဲ့ သေဘာေတြ၊ တည္ၾကည္မႈမရွိ ပ်ံ႕လြင့္ၿပီး ေနာင္တရမႈ သေဘာေတြ၊ သုိ႔ေလာသုိ႔ေလာ သံသယေတြနဲ႔ ေ၀ခဲြမရႏုိင္တဲ့ သေဘာေတြ မရွိဖုိ႔ လုိပါတယ္။ စိတ္အစဥ္ကုိ ညစ္ႏြမ္းေစတဲ့ ဒီတရားေတြ ၀င္မလာေအာင္ က်င့္ႀကံအားထုတ္ၾကည့္ဖုိ႔ လုိပါတယ္။
ဟုတ္ပါတယ္။ ဒီသေဘာေတြ ရွိေနလုိ႔ကေတာ့ စိတ္အစဥ္ဟာ ဘယ္ေတာ့မွ သန္႔ရွင္းမႈ ရွိမွာမဟုတ္တာ ေသခ်ာပါတယ္။ ကုိယ့္စိတ္ကုိ ျပန္စစ္ၾကည့္ရင္ တစ္ခါတစ္ေလ ကုိယ့္စိတ္မွာ ဒီသေဘာတရားေတြ ရွိေနတဲ့အတြက္ စိတ္ဟာၾကည္လင္မႈမရွိ ျဖစ္ေနတတ္တာကုိ သတိျပဳမိၾကမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္ရဲ႕သေဘာကလည္း သိတဲ့အတုိင္း အဆင္း၊ အသံ၊ အနံ႔၊ အရသာ၊ အေတြ႕အထိဆုိတဲ့ အာ႐ုံေတြကုိ အမွီျပဳၿပီး ကိေလသာေတြ အမ်ိဳးမ်ိဳး ျဖစ္ေနတတ္တဲ့ သေဘာရွိပါတယ္။ ဒါကုိ ကုိယ္က သတိမထားမိဘဲ အာ႐ုံရဲ႕ စဲြရာေနာက္ကုိ စိတ္ကပါသြားမယ္ ဆုိရင္ေတာ့ ကာမဂုဏ္အာ႐ုံေတြမွာ လုိလားတပ္မက္တတ္တဲ့ သေဘာေတြ၊ ဒီအာ႐ုံေတြကုိ အမွီျပဳၿပီး သူတပါးအေပၚ ပ်က္စီးေစလုိတဲ့ သေဘာေတြ၊ ဒီအာ႐ုံေတြကုိ အမွီျပဳၿပီး ကုိယ့္စိတ္မွာ ေလးလံထုိင္းမႈိင္းတတ္တဲ့ သေဘာေတြ၊ ကေယာင္ေခ်ာက္ခ်ား ျဖစ္တတ္၊ ေနာင္တရတတ္တဲ့ သေဘာေတြ၊ ကုသုိလ္အကုသုိလ္ကုိ မခဲြျခားတတ္တဲ့ သေဘာေတြ စသျဖင့္ ျဖစ္လာတတ္ပါတယ္။ ဒီသေဘာေတြ ျဖစ္လာၿပီဆုိရင္ စိတ္အစဥ္ဟာ သန္႔ရွင္းမႈမရွိဘဲ ေကာင္းမႈကုသုိလ္နဲ႔ ေ၀းေနတတ္ပါတယ္။ စိတ္ကုိ ညစ္ႏြမ္းေစတဲ့ ဒီအညစ္အေၾကးေတြေၾကာင့္ မေကာင္းတဲ့ အလုပ္ေတြကုိပဲ ေပ်ာ္ေပ်ာ္ပါးပါး လုပ္ေနမိတတ္ပါတယ္။ မေကာင္းမႈမွာ ေပ်ာ္ေနတဲ့ သူတစ္ေယာက္ရဲ႕ စိတ္ဟာ သန္႔ရွင္းမႈ မရွိတဲ့အတြက္ တန္ဘုိးရွိတဲ့ ေရႊစိတ္ျဖစ္ဖုိ႔ဆုိတာ မလြယ္လွပါဘူး။ ဒါေၾကာင့္ အျပစ္ကင္းၿပီး အညစ္အေၾကးကင္းတဲ့ ေရႊစိတ္ေတြျဖစ္ဖုိ႔ စိတ္ကုိညစ္ႏြမ္းေစႏုိင္တဲ့ ဒီစိတ္အညစ္အေၾကး ငါးမ်ိဳးကုိ မျဖစ္ေအာင္ ႀကိဳးစားအားထုတ္ၾကဖုိ႔ တုိက္တြန္းျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။
စိတ္မွာဒီလုိ အညစ္အေၾကးေတြ မျဖစ္ဖုိ႔ သမထဘာ၀နာ၊ ၀ိပႆနာ ဘာ၀နာ တစ္ခုခုကုိ ပြားမ်ား အားထုတ္ၾကဖုိ႔ လုိပါတယ္။ တရားအားထုတ္ေနတဲ့ ေယာဂီဟာ စိတ္အညစ္အေၾကးေတြကုိ တုိက္ဖ်က္ေနတဲ့သူ ျဖစ္တယ္လုိ႔ ဆုိတဲ့အတုိင္း ဘယ္သူမဆုိ မေကာင္းမႈမွာ ေပ်ာ္ေမြ႕တတ္တဲ့ ကုိယ့္ရဲ႕စိတ္ကုိ ဂုဏ္ေတာ္ပြားျခင္း၊ ေမတၱာပြားျခင္း စတဲ့ ကမၼ႒ာန္း တစ္ခုခုကုိ ပြားမ်ားေပးတာတုိ႔ ႐ုပ္နာမ္မွာ ျဖစ္ေပၚတတ္တဲ့ အရာေတြကုိ သတိကပ္ၿပီး လုိက္မွတ္ေပးတဲ့ သတိပ႒ာန္ ၀ိပႆနာတရား အားထုတ္ေပးတာတုိ႔ လုပ္ေပးျခင္းျဖင့္ ကုိယ့္စိတ္ကုိ သန္႔ရွင္းေအာင္ ႀကိဳးစားၾကဖုိ႔ လုိအပ္လွပါတယ္။ စိတ္ကုိ သမထ၊ ၀ိပႆနာ ဘာ၀နာေတြနဲ႔ ထုံလႊမ္းထားတဲ့ သူဟာ ကိေလသာ အညစ္အေၾကးေတြရဲ႕ တုိက္ခုိက္မႈကုိ ကာကြယ္ၿပီးသား ျဖစ္တဲ့အတြက္ သန္႔ရွင္းၿပီး ခြန္အားျပည့္တဲ့ စိတ္ကုိ ပုိင္ဆုိင္ထားတဲ့ ေရႊစိတ္ပုိင္ရွင္မ်ားပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အညစ္အေၾကး ကင္းတဲ့ ေရႊရဲ႕ သေဘာဟာ လုိသလုိ တန္ဆာဆင္ႏုိင္သလုိ အညစ္အေၾကးကင္းတဲ့ မေနာဟာလည္း ကိေလသာကုိ ပယ္ခြာၿပီး လုိရာကုိ အရယူႏုိင္တဲ့ သေဘာရွိတဲ့အတြက္ တရားဘာ၀နာ တစ္ခုခုကုိ အားထုတ္ရင္း ေရႊမေနာပုိင္ရွင္မ်ား ျဖစ္ေအာင္ ႀကိဳးစားၾကဖုိ႔ပဲ ရွိပါေတာ့တယ္။
ဆုိလုိတာက ေရႊကုိတန္ဘုိးထားၿပီး ေရႊကုိခ်စ္ၾကတဲ့ သူေတြအေနနဲ႔ ေရႊရဲ႕သေဘာဟာ အညစ္အေၾကးကင္းမွ တန္ဘုိးရွိၿပီး ႏူးညံ့ကာ လုိရာကုိ ၿပီးႏုိင္တဲ့အျဖစ္ကုိ ေကာင္းေကာင္း သေဘာေပါက္ကာ သန္႔စင္တဲ့ ႐ုပ္ပုိင္းဆုိင္ရာ ေရႊကုိ တန္ဘုိးထားၾကသလုိ ကုိယ့္ရဲ႕စိတ္ကုိလည္း ကာမစၧႏၵ၊ ဗ်ာပါဒ၊ ထိနမိဒၶ၊ ဥဒၵစၥကုကၠဳစၥ ၀ိစိကိစၧာဆုိတဲ့ နီ၀ရဏ တရားေတြနဲ႔ ညစ္ႏြမ္းေစမႈကေန ကာကြယ္ၿပီး သန္႔ရွင္းတဲ့ ေရႊစိတ္ေခၚ ေရႊမေနာအျဖစ္ တန္ဘုိးရွိေအာင္ ႀကိဳးစားရင္း ေရႊစိတ္ပုိင္ရွင္မ်ားအျဖစ္ ကုိယ့္ကုိယ္ကုိ ကမၺည္းထုိးႏုိင္ေအာင္ က်င့္ႀကံႀကိဳးကုတ္ အားထုတ္ၾကဖုိ႔ ဆုိလုိရင္းျဖစ္ပါတယ္။ ဒါမွသာ ေရႊသေဘာကုိသိၿပီး ေရႊမေနာရွိသူလုိ႔ ဆုိႏုိင္မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အညစ္အေၾကးကင္းတဲ့ ေရႊစိတ္ပုိင္ရွင္မ်ား ျဖစ္ဖုိ႔ ကုိယ့္စိတ္ကုိ သမထဘာ၀နာ၊ ၀ိပႆနာ ဘာ၀နာ တစ္ခုခုနဲ႔ ထုံလႊမ္းကာ ကိေလသာ အညစ္အေၾကးေတြကုိ တုိက္ဖ်က္တြန္းလွန္ႏုိင္ေအာင္ ႀကိဳးစားရင္း ေရႊသေဘာလည္းသိ ေရႊမေနာလည္း ရွိသူမ်ားျဖစ္ၾကပါေစလုိ႔ ဆႏၵျပဳကာ ဓမၼအႏွစ္နဲ႔ ႏွစ္သက္မႈတစ္ခု ျပဳလုိက္ရပါတယ္။
