တစ္ခါက တရားအားထုတ္ေနတဲ့ ဒကာေလးေတြနဲ႔ေတြ႕တုန္း တရားအားထုတ္တာနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး သူတုိ႔ေမးတဲ့ ေမးခြန္းေလးေတြကုိ ေျဖေပးခဲ့ရပါေသးတယ္။ သူတုိ႔ထဲက ဒကာေလးတစ္ေယာက္က “ဘုန္းဘုန္းဘုရား… တရားအားထုတ္တဲ့အခါ ေ၀ဒနာကုိ ႐ႈမွတ္ေနရင္း စိတ္ကုိပါ လုိက္ၿပီး ႐ႈမွတ္လုိ႔ ရပါသလားဘုရား…၊ အဲဒီလုိ စိတ္ကုိမွတ္လုိက္၊ ေ၀ဒနာကုိ မွတ္လုိက္၊ ထြက္သက္၀င္သက္ကုိ မွတ္လုိက္ လုပ္လုိ႔ေကာ ရပါသလား ဘုရား..” လုိ႔ ေမးေလွ်ာက္ဖူးပါတယ္။ ဘုန္းဘုန္းက သူတုိ႔အေမးေတြကုိ မေျဖေသးခင္ သူတုိ႔ကုိ ျပန္ၿပီး ေမးခြန္းထုတ္ျဖစ္ပါတယ္။ “ဒကာေလးတုိ႔က ဘာကုိဘယ္လုိ ႐ႈမွတ္တာလဲ…”လုိ႔။ ၿပီးေတာ့ သူတုိ႔အေမးနဲ႔ ဆက္စပ္ရာကုိ ရွင္းျပျဖစ္ပါတယ္။
ဟုတ္ပါတယ္။ တရားအားထုတ္တဲ့အခါ ဘာကုိဘယ္လုိ ႐ႈမွတ္တယ္ဆုိတဲ့ ဒီအခ်က္က အေရးႀကီးပါတယ္။ ျမတ္ဗုဒၶေဟာေတာ္မူထားတဲ့ မဟာသတိပ႒ာန သုတ္မွာ တရားအားထုတ္နည္း ေလးမ်ိဳးျပထားၿပီးသားပါ။ ႐ုပ္တရားေတြကုိ ႐ႈမွတ္နည္း၊ ေ၀ဒနာကုိ ႐ႈမွတ္နည္း၊ စိတ္ကုိ႐ႈမွတ္နည္းနဲ႔ သေဘာတရားကုိ ႐ႈမွတ္နည္းဆုိတဲ့ ဒီနည္းေလးမ်ိဳးလုံးဟာ တရားအားထုတ္တဲ့ ေယာဂီတုိင္း ေတြ႕ရွိမွတ္သားႏုိင္မွာ ျဖစ္သလုိ တစ္နည္းနဲ႔ တစ္နည္းကလည္း ဆက္စပ္ကာ တစ္ခုၿပီးတစ္ခု ျဖစ္ပ်က္ေနတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အေရးႀကီးတာက အားထုတ္ေနတဲ့ အခုိက္မွာ ကုိယ္က ဘာကုိသိၿပီး ဘာကုိ႐ႈမွတ္လုိက္တယ္ဆုိတဲ့ အခ်က္က အေရးႀကီးဆုံးပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဘုန္းဘုန္းတုိ႔ တရားထုိင္တုန္းကလည္း ကမၼ႒ာနာ စရိယ ဆရာေတာ္ထံမွာ တရားေလွ်ာက္ေတာ့ မယ္ဆုိရင္ “တပည့္ေတာ္ ဘယ္လုိပုံစံနဲ႔ ဘာကုိမွတ္တုန္းက ဘယ္လုိျဖစ္ပါတယ္ဘုရား…” လုိ႔ အရင္ဆုံး ကုိယ္အားထုတ္တဲ့ အခုိက္မွာ မွတ္လုိက္တဲ့အရာနဲ႔ မွတ္လုိက္တဲ့ ပုံစံေလးေတြကုိ ေလွ်ာက္ျပရပါတယ္။ ဒီေတာ့မွ ဆရာသမားက “ဒါဆုိရင္ ဒီလုိေလးမွတ္လုိက္၊ ဒီလုိျပင္လုိက္၊ ဒီအတုိင္း ဆက္မွတ္လုိက္” စသျဖင့္ လမ္းညႊန္ျပသ ေပးတာျဖစ္ပါတယ္။
တစ္ခ်ိဳ႕က ႐ႈမွတ္ရမယ္ဆုိတာ ဘယ္လုိ႐ႈမွတ္ ရမယ္ဆုိတာကုိ သေဘာမေပါက္ေသးတာ ရွိတတ္ပါတယ္။ ႐ႈမွတ္တယ္ဆုိတာ စိတ္နဲ႔႐ုပ္မွာ ေပၚေပၚလာတဲ့ အာ႐ုံေလးေတြကုိ သူေပၚတဲ့အတုိင္း သူျဖစ္တဲ့အတုိင္း လုိက္သိေပးေနတာကုိ ေျပာတာပါ။ သူ႔အရွိအတုိင္း လုိက္သိေနဖုိ႔ပါပဲ။ စိတ္မွာတစ္ခုခု ေတြးထင္ႀကံစည္တာမ်ိဳး၊ ႐ုပ္မွာ နာက်င္ထုံထုိင္း စတဲ့ ခံစားခ်က္ တစ္ခုခု ျဖစ္ေပၚတာမ်ိဳး စတဲ့ ဘယ္လုိအရာမ်ိဳးပဲ ျဖစ္ျဖစ္ သူ႔ေပၚလာတဲ့ အတုိင္းပဲ လုိက္သိမွတ္ေပးဖုိ႔ပါ။ အရွိအတုိင္းလုိ႔ ဆုိတဲ့အတြက္ ကုိယ္ကအာ႐ုံကုိလုိက္ၿပီး စိတ္ကူးေနတာမ်ိဳး၊ အာ႐ုံေတြကုိ ဟုိမွတ္ဒီမွတ္ ဟုိေျပာင္းဒီေျပာင္း လုိက္ၿပီး ကစားေနတာမ်ိဳး မျဖစ္ရပါဘူး။ တရားမွတ္ေနရင္း ေပၚလာတဲ့ အာ႐ုံကုိ ကုိယ္သိေနတဲ့အတုိင္း ထင္ရွားတဲ့ အာ႐ုံတစ္ခုခုကုိ လုိက္သိေပးေနဖုိ႔ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒါကုိပဲ ႐ႈမွတ္တယ္လုိ႔ ေျပာတာပါ။
ဒီေနရာမွာ အေရးႀကီးတာက မွတ္လုိက္တဲ့အာ႐ုံနဲ႔ မွတ္လုိက္ပုံေလးက အေရးႀကီးတဲ့ အခ်က္ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အာ႐ုံဆုိတာ ေပၚရာေပၚရာကုိ ေပၚစဲေပၚခုိက္မွာ လုိက္မွတ္တာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ တစ္ခုတည္း တစ္သမွတ္တည္း စဲြကုိင္ၿပီး မွတ္လုိ႔မရပါဘူး။ ၀ိပႆနာဆုိတဲ့ သေဘာကုိက ေပၚရာေပၚရာကုိ ႐ႈမွတ္တဲ့ သေဘာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ေပၚရာေပၚရာလုိ႔ ဆုိတဲ့အတြက္ မေပၚေသးတာကုိ ေတြးႀကံၿပီး စိတ္ကူးနဲ႔ ေစာင့္မွတ္တာမ်ိဳး မဟုတ္သလုိ ေပၚၿပီးေပ်ာက္သြားတဲ့ အရာေတြကုိလည္း ျပန္စဥ္းစားၿပီး မွတ္ရတဲ့ သေဘာမဟုတ္ပါဘူး။ ပစၥဳပၸန္တည့္တည့္ ျဖစ္တဲ့ အဲဒီျဖစ္စဲျဖစ္ခုိက္ ေပၚစဲေပၚခုိက္ကုိပဲ သတိနဲ႔ လုိက္လုိက္သိမွတ္ ေပးေနတာကုိ ေျပာတာျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ရႈမွတ္တဲ့အခုိက္မွာ ေပၚလာတဲ့ အာ႐ုံက ခံစားျခင္း ေ၀ဒနာျဖစ္တယ္ဆုိရင္ အဲဒီေ၀ဒနာကုိ လုိက္မွတ္ရမွာ ျဖစ္သလုိ ႐ႈမွတ္ေနတဲ့အခုိက္မွာ စိတ္မွာအေတြး အႀကံစတာေတြနဲ႔ ဟုိစိတ္ဒီစိတ္ စတဲ့ ဘယ္လုိစိတ္မ်ိဳးပဲ ျဖစ္ျဖစ္ ျဖစ္ေပၚတဲ့အခါ အဲဒီျဖစ္တဲ့ စိတ္အစဥ္ကုိ လုိက္ၿပီး သိမွတ္ေနရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါမွမဟုတ္ ထြက္ေလ၀င္ေလ ေလးကုိပဲ သတိနဲ႔ မျပတ္မွတ္ေနမိတာမ်ိဳး၊ အာ႐ုံတစ္ခုခုရဲ႕ ျဖစ္တတ္တဲ့ သေဘာတရား၊ ျဖစ္ေနတဲ့ လကၡဏာေလးေတြကုိ လုိက္လုိက္သိေနတာမ်ိဳး စတာေတြဟာ ဆုိင္ရာအာ႐ုံေတြရဲ႕ အခုိက္အတန္႔ေလးေတြကုိ သတိနဲ႔လုိက္ၿပီး ႐ႈမွတ္ေနတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလုိ႐ႈမွတ္ေနတာဟာ မွန္ကန္တဲ့ ၀ိပႆနာ ႐ႈနည္းမ်ား ျဖစ္ေနၿပီး အ႐ႈခံအာ႐ုံနဲ႔ ႐ႈမွတ္ပုံကုိ တစ္ခုၿပီးတစ္ခု သတိမလြတ္ဘဲ အားထုတ္ေနတဲ့ သတိပ႒ာန္ က်င့္စဥ္နည္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
တစ္ခ်ိဳ႕က ကုိယ္အားသန္ရာ တစ္ခုခုကုိ အထူးျပဳၿပီး စဲြမွတ္ေနတာမ်ိဳးေတာ့ ရွိတတ္ပါတယ္။ အဲလုိလည္း မွတ္ႏုိင္ပါတယ္။ ဒါကလည္း တစ္ျခားအာ႐ုံေတြ မေပၚလုိ႔မဟုတ္ဘဲ ေယာဂီပုဂၢိဳလ္ ကုိယ္တုိင္က ကုိယ္အားသန္ရာ အမွတ္အာ႐ုံ တစ္ခုတည္းကုိပဲ အဓိကထား အထူးမွတ္ေနၿပီး တစ္ျခားအာ႐ုံေတြကုိ လ်စ္လ်ဴ႐ႈထားလုိ႔ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဆုိၾကပါစုိ႔။ တရားအားထုတ္တဲ့အခါ အာ႐ုံေတြက တစ္မ်ိဳးတည္း မဟုတ္ဘဲ ထြက္သက္၀င္သက္ကုိ မွတ္ေနရင္းနဲ႔ ဟုိက်င္ဒီက်င္ ျဖစ္တာ၊ ဟုိေနရာယား၊ ဒီေနရာယား ျဖစ္တာ၊ ဟုိအေတြး ဒီအေတြးေတြ ျဖစ္တာ စတာေလးေတြကုိလည္း သိေနတာေလးေတြ ရွိေနတတ္သလုိ စိတ္ကုိအထူးျပဳ မွတ္ေနရင္းနဲ႔လည္း ခႏၶာကုိယ္ရဲ႕ ေဖာက္ျပန္မႈေတြ၊ ခံစားမႈေတြ စတာေတြကုိလည္း သိေနတတ္တာေလးေတြ ရွိတတ္ပါတယ္။ ဟုိဟုိဒီဒီ အခုိက္အတန္႔ ျဖစ္တတ္တဲ့ အာ႐ုံေလးေတြ ရွိေနေပမယ့္ အဲဒိအာ႐ုံေလးေတြထက္ ကုိယ္စဲြကုိင္ၿပီး မွတ္ေနတဲ့ အာ႐ုံ၊ ကုိယ္ကုိယ္တုိင္ သေဘာက်ေနတဲ့ အာ႐ုံကုိ အထူးအေလးေပး မွတ္ေနတဲ့အတြက္ တစ္ျခားအာ႐ုံေတြမွာ သတိမျပဳမိ၊ မမွတ္မိလုိက္ျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။
ဆုိလုိတာက ဒီအာ႐ုံကုိ မွတ္ေနရင္း ဟုိအာ႐ုံကုိ မွတ္လုိ႔ရသလား ဆုိတာထက္ အာ႐ုံတစ္ခုခုကုိ ထင္ထင္ရွားရွား သိမွတ္ေနဖုိ႔က အေရးႀကီးတယ္လုိ႔ ဆုိလုိတာ ျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္နဲ႔႐ုပ္မွာ ေပၚလာတဲ့ အာ႐ုံတစ္ခုခုကုိ အမိအရ မွတ္ႏုိင္ဖုိ႔ အဓိကက်ပါတယ္။ အဲဒီလုိ တစ္ခုခုကုိ မွတ္ေနတဲ့ အခုိက္ကုိပဲ ဘယ္အာရုံကုိ ဘယ္လုိမွတ္တယ္လုိ႔ ဆုိလုိတာျဖစ္ပါတယ္။ ေျပာခ်င္တာက တရားအားထုတ္တဲ့ အခါ ဒီလုိထင္ထင္ရွားရွား မွတ္သိေနတဲ့အခုိက္မွာ ကုိယ္မွတ္လုိက္တဲ့ အာ႐ုံဟာ စိတ္မွာျဖစ္ေနတဲ့ အာ႐ုံတစ္ခုခုကုိ မွတ္လုိက္တယ္ဆုိရင္ အဲဒါ စိတၱာႏုပႆနာ ျဖစ္ေနၿပီး ကုိယ္မွတ္တဲ့အခုိက္မွာ မွတ္လုိက္တဲ့အာ႐ုံက ေ၀ဒနာတစ္ခုခုကုိ မွတ္လုိက္မိတယ္ဆုိရင္ အဲဒါ ေ၀ဒနာႏုပႆနာ ျဖစ္တာပါပဲ။ ဒီလုိပဲ ကုိယ္မွတ္လုိက္တဲ့ အခုိက္မွာ မွတ္လုိက္တဲ့အာ႐ုံက ခႏၶာကုိယ္ရဲ႕ လႈပ္ရွားမႈ ႐ုပ္တရား တစ္ခုခုကုိ မွတ္လုိက္တယ္ဆုိရင္ ဒါဟာ ကာယာႏုပႆနာ ျဖစ္ေနၿပီး မွတ္သိတဲ့အခုိက္ မွတ္လုိက္တဲ့အာ႐ုံဟာ သေဘာတရား တစ္ခုခု ျဖစ္ေနမယ္ဆုိရင္ အဲဒါ ဓမၼာႏုပႆနာ ျဖစ္ေနတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ တရားမွတ္တဲ့အခုိက္မွာ အေရးႀကီးတဲ့ အခ်က္ဟာ ဘယ္လုိဘယ္နည္း ဆုိတာထက္ ဘယ္အာ႐ုံကုိ ဘယ္လုိမွတ္လုိက္တယ္ဆုိတဲ့ အခ်က္က အေရးႀကီးတယ္လုိ႔ ဆုိျခင္းျဖစ္ပါတယ္။
ျမတ္စြာဘုရားရွင္က မဟာသတိပ႒ာန သုတ္မွာ “ယထာ ယထာ ၀ါ ပနႆ ကာေယာ ပဏိဟိေတာ ေဟာတိ၊ တထာ တထာနံ ပဇာနာတိ- ႐ုပ္အေပါင္းသည္ အၾကင္အၾကင္ အမူအရာအားျဖင့္ တည္ေန၏၊ ထုိ႐ုပ္အေပါင္းကုိ ထုိထုိအမူအရာအားျဖင့္ သိ၏။ ” လုိ႔ မိန္႔ေတာ္မူထားခ်က္ ရွိပါတယ္။ ျမတ္ဗုဒၶအလုိ ဒီမွာ ေျပာလုိတာက ႐ုပ္တရားဟာ ဘယ္လုိပုံစံမ်ိဳးနဲ႔ ရွိေနပါေစ အဲဒီရွိေနတဲ့ အတုိင္းေလးပဲ လုိက္သိေပးေနပါလုိ႔ ေျပာလုိတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ ဘုရားရွင္က ႐ုပ္တရားလုိ႔ ဆုိေပမယ့္ တစ္ျခား စိတ္မွာပဲျဖစ္ျဖစ္ ႐ုပ္မွာပဲျဖစ္ျဖစ္ ျဖစ္သမွ် ေပၚသမွ်ကုိ ျဖစ္စဲျဖစ္ခုိက္မွာပဲ အရွိအတုိင္း သိေနဖုိ႔အထိ နားလည္သေဘာ ေပါက္ထားႏုိင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေ၀ဒနာကုိပဲ ႐ႈ႐ႈ၊ စိတ္ကုိပဲ႐ႈ႐ႈ၊ ႐ုပ္ကုိပဲ႐ႈ႐ႈ၊ သေဘာတရားကုိပဲ ႐ႈ႐ႈ တစ္ခုခုကုိ အရွိအတုိင္း သိမွတ္ေနဖုိ႔ပဲလုိ႔ ဆုိတာျဖစ္ပါတယ္။ တစ္ခုေတာ့ ရွိပါတယ္။ ဟုိလုိလုိ ဒီလုိလုိ ျဖစ္မေနဖုိ႔ေတာ့ လုိပါတယ္။ တစ္ခါတစ္ေလ သမာဓိ မတည္တဲ့အတြက္ စိတ္က ဟုိေရာက္ဒီေရာက္ ျဖစ္ေနတတ္တာေတြ ရွိတတ္ပါတယ္။ စိတ္ကုိမွတ္လုိက္သလုိလုိ၊ ႐ုပ္ကုိ မွတ္လုိက္သလုိလုိ၊ ေ၀ဒနာကုိ မွတ္လုိက္သလုိလုိ စသျဖင့္ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ အဲဒီလုိ ျဖစ္တတ္တဲ့သေဘာမွာ သမာဓိ အားနည္းလုိ႔ ျဖစ္တတ္တာလည္း ရွိတဲ့အတြက္ ကုိယ္အားသန္တဲ့ ထင္ရွားတဲ့ အာ႐ုံတစ္ခုခုကုိ အမိအရယူၿပီး အဲဒီအာ႐ုံမွာပဲ မလြတ္တမ္း မွတ္သိႏုိင္ေအာင္ ႀကိဳးစားဖုိ႔ေတာ့ လုိပါတယ္။
တစ္ခ်ိဳ႕ စိတ္ကုိ အထူးျပဳၿပီး မွတ္မွမွတ္လုိ႔ ရတဲ့ ေယာဂီေတြ ရွိသလုိ တစ္ခ်ိဳ႕က်ေတာ့ ေ၀ဒနာကုိ မွတ္ေနမွ သမာဓိျဖစ္ကာ အမွတ္အာ႐ုံ ေကာင္းတဲ့ ေယာဂီေတြလည္း ရွိတတ္ပါတယ္။ ဒါက သူတုိ႔သူတုိ႔ရဲ႕ စိတ္အားသန္ရာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ ေသခ်ာတာကေတာ့ စိတ္ကုိအထူးျပဳမွတ္မွ ၀ိပႆနာ မွတ္နည္းအစစ္ျဖစ္တယ္၊ ႐ုပ္ကုိအထူးျပဳမွတ္မွ နည္းမွန္ျဖစ္တယ္၊ ေ၀ဒနာကုိ မွတ္ႏုိင္မွ တရားတက္မွာျဖစ္တယ္ စတဲ့ အစဲြအလန္းေတြ၊ နားလည္မႈေတြဟာ မမွန္ဘူးဆုိတာ ေသခ်ာပါတယ္။ ဘယ္လုိပဲမွတ္မွတ္ မွတ္တဲ့အခုိက္မွာ မွတ္တဲ့အာ႐ုံကုိ အရွိအတုိင္း ထင္ထင္ရွားရွား သိမွတ္ႏုိင္ဖုိ႔ပဲ အေရးႀကီးပါတယ္။ အာ႐ုံတစ္ခုခုကုိ မွတ္သိေနဖုိ႔ပဲ လုိပါတယ္။ အဲဒီလုိ စိတ္နဲ႔႐ုပ္မွာ ေပၚလာတဲ့ အာ႐ုံ တစ္ခုခုကုိ အရွိအတုိင္း မွတ္သိႏုိင္ေနရင္ ဒါဟာ ဗုဒၶအလုိေတာ္က် ၀ိပႆနာ အားထုတ္နည္း အမွန္ ျဖစ္ေနတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒါေၾကာင့္ တရားအားထုတ္တဲ့ ေယာဂီေတြအေနနဲ႔ အဓိက နားလည္သေဘာ ေပါက္ထားရမွာက ဘယ္နည္းကုိ အားထုတ္တယ္ ဆုိတာထက္ အားထုတ္တဲ့ အခုိက္မွာ ဘယ္အာ႐ုံကုိ ဘယ္လုိမွတ္လုိက္တယ္ ဆိုတာက အဓိကက်တာ ျဖစ္ၿပီး ဟုိနည္းဒီနည္းဆုိတာ အားထုတ္စဲအခုိက္မွာ မွတ္လုိက္တဲ့ အမွတ္အာ႐ုံနဲ႔ မွတ္လုိက္ပုံကုိလုိက္ကာ ခဲြျခားသတ္မွတ္ေပးတာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ ေယာဂီပုဂၢိဳလ္ရဲ႕ အဓိကအလုပ္က စိတ္မွာပဲ ျဖစ္ျဖစ္ ႐ုပ္မွာပဲ ျဖစ္ျဖစ္ ေပၚသမွ် အာ႐ုံကုိ ေပၚစဲေပၚခုိက္၊ ျဖစ္စဲျဖစ္ခုိက္ကုိ သူ႔အရွိအတုိင္းပဲ လုိက္သိေပးေနတဲ့ အလုပ္ပဲျဖစ္တယ္လုိ႔ ဆုိျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ဒီနည္းအတုိင္းသာ ဟုိဟုိဒီဒီ အေတြးမမ်ားပဲ ေပၚသမွ် အာ႐ုံကုိ အေလးထားၿပီး မွတ္ၾကည့္ၾကဖုိ႔ အသိေပးလုိပါတယ္။ ေရွ႕မွာေျပာခဲ့တဲ့ စကားအတုိင္း ျပန္ေျပာရရင္ ဘယ္နည္းကုိ အဓိကထားၿပီး အဲဒီနည္းအတုိင္း မျဖစ္မေန လုိက္ၿပီးရွာေဖြ မွတ္ရႈေနဖုိ႔ထက္ ဘယ္အာ႐ုံကုိ ဘယ္လုိမွတ္တယ္ဆုိတာက အဓိကက်တဲ့အတြက္ ျဖစ္စဲျဖစ္ခုိက္ အာ႐ုံတစ္ခုခုကုိသာ အမိအရ မွတ္သိႏုိင္ေအာင္ ႀကိဳးစားၾကဖုိ႔လည္း တုိက္တြန္းသမႈ ျပဳလုိက္ရပါတယ္။
ဟုတ္ပါတယ္။ တရားအားထုတ္တဲ့အခါ ဘာကုိဘယ္လုိ ႐ႈမွတ္တယ္ဆုိတဲ့ ဒီအခ်က္က အေရးႀကီးပါတယ္။ ျမတ္ဗုဒၶေဟာေတာ္မူထားတဲ့ မဟာသတိပ႒ာန သုတ္မွာ တရားအားထုတ္နည္း ေလးမ်ိဳးျပထားၿပီးသားပါ။ ႐ုပ္တရားေတြကုိ ႐ႈမွတ္နည္း၊ ေ၀ဒနာကုိ ႐ႈမွတ္နည္း၊ စိတ္ကုိ႐ႈမွတ္နည္းနဲ႔ သေဘာတရားကုိ ႐ႈမွတ္နည္းဆုိတဲ့ ဒီနည္းေလးမ်ိဳးလုံးဟာ တရားအားထုတ္တဲ့ ေယာဂီတုိင္း ေတြ႕ရွိမွတ္သားႏုိင္မွာ ျဖစ္သလုိ တစ္နည္းနဲ႔ တစ္နည္းကလည္း ဆက္စပ္ကာ တစ္ခုၿပီးတစ္ခု ျဖစ္ပ်က္ေနတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အေရးႀကီးတာက အားထုတ္ေနတဲ့ အခုိက္မွာ ကုိယ္က ဘာကုိသိၿပီး ဘာကုိ႐ႈမွတ္လုိက္တယ္ဆုိတဲ့ အခ်က္က အေရးႀကီးဆုံးပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဘုန္းဘုန္းတုိ႔ တရားထုိင္တုန္းကလည္း ကမၼ႒ာနာ စရိယ ဆရာေတာ္ထံမွာ တရားေလွ်ာက္ေတာ့ မယ္ဆုိရင္ “တပည့္ေတာ္ ဘယ္လုိပုံစံနဲ႔ ဘာကုိမွတ္တုန္းက ဘယ္လုိျဖစ္ပါတယ္ဘုရား…” လုိ႔ အရင္ဆုံး ကုိယ္အားထုတ္တဲ့ အခုိက္မွာ မွတ္လုိက္တဲ့အရာနဲ႔ မွတ္လုိက္တဲ့ ပုံစံေလးေတြကုိ ေလွ်ာက္ျပရပါတယ္။ ဒီေတာ့မွ ဆရာသမားက “ဒါဆုိရင္ ဒီလုိေလးမွတ္လုိက္၊ ဒီလုိျပင္လုိက္၊ ဒီအတုိင္း ဆက္မွတ္လုိက္” စသျဖင့္ လမ္းညႊန္ျပသ ေပးတာျဖစ္ပါတယ္။
တစ္ခ်ိဳ႕က ႐ႈမွတ္ရမယ္ဆုိတာ ဘယ္လုိ႐ႈမွတ္ ရမယ္ဆုိတာကုိ သေဘာမေပါက္ေသးတာ ရွိတတ္ပါတယ္။ ႐ႈမွတ္တယ္ဆုိတာ စိတ္နဲ႔႐ုပ္မွာ ေပၚေပၚလာတဲ့ အာ႐ုံေလးေတြကုိ သူေပၚတဲ့အတုိင္း သူျဖစ္တဲ့အတုိင္း လုိက္သိေပးေနတာကုိ ေျပာတာပါ။ သူ႔အရွိအတုိင္း လုိက္သိေနဖုိ႔ပါပဲ။ စိတ္မွာတစ္ခုခု ေတြးထင္ႀကံစည္တာမ်ိဳး၊ ႐ုပ္မွာ နာက်င္ထုံထုိင္း စတဲ့ ခံစားခ်က္ တစ္ခုခု ျဖစ္ေပၚတာမ်ိဳး စတဲ့ ဘယ္လုိအရာမ်ိဳးပဲ ျဖစ္ျဖစ္ သူ႔ေပၚလာတဲ့ အတုိင္းပဲ လုိက္သိမွတ္ေပးဖုိ႔ပါ။ အရွိအတုိင္းလုိ႔ ဆုိတဲ့အတြက္ ကုိယ္ကအာ႐ုံကုိလုိက္ၿပီး စိတ္ကူးေနတာမ်ိဳး၊ အာ႐ုံေတြကုိ ဟုိမွတ္ဒီမွတ္ ဟုိေျပာင္းဒီေျပာင္း လုိက္ၿပီး ကစားေနတာမ်ိဳး မျဖစ္ရပါဘူး။ တရားမွတ္ေနရင္း ေပၚလာတဲ့ အာ႐ုံကုိ ကုိယ္သိေနတဲ့အတုိင္း ထင္ရွားတဲ့ အာ႐ုံတစ္ခုခုကုိ လုိက္သိေပးေနဖုိ႔ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒါကုိပဲ ႐ႈမွတ္တယ္လုိ႔ ေျပာတာပါ။
ဒီေနရာမွာ အေရးႀကီးတာက မွတ္လုိက္တဲ့အာ႐ုံနဲ႔ မွတ္လုိက္ပုံေလးက အေရးႀကီးတဲ့ အခ်က္ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ အာ႐ုံဆုိတာ ေပၚရာေပၚရာကုိ ေပၚစဲေပၚခုိက္မွာ လုိက္မွတ္တာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ တစ္ခုတည္း တစ္သမွတ္တည္း စဲြကုိင္ၿပီး မွတ္လုိ႔မရပါဘူး။ ၀ိပႆနာဆုိတဲ့ သေဘာကုိက ေပၚရာေပၚရာကုိ ႐ႈမွတ္တဲ့ သေဘာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ေပၚရာေပၚရာလုိ႔ ဆုိတဲ့အတြက္ မေပၚေသးတာကုိ ေတြးႀကံၿပီး စိတ္ကူးနဲ႔ ေစာင့္မွတ္တာမ်ိဳး မဟုတ္သလုိ ေပၚၿပီးေပ်ာက္သြားတဲ့ အရာေတြကုိလည္း ျပန္စဥ္းစားၿပီး မွတ္ရတဲ့ သေဘာမဟုတ္ပါဘူး။ ပစၥဳပၸန္တည့္တည့္ ျဖစ္တဲ့ အဲဒီျဖစ္စဲျဖစ္ခုိက္ ေပၚစဲေပၚခုိက္ကုိပဲ သတိနဲ႔ လုိက္လုိက္သိမွတ္ ေပးေနတာကုိ ေျပာတာျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ရႈမွတ္တဲ့အခုိက္မွာ ေပၚလာတဲ့ အာ႐ုံက ခံစားျခင္း ေ၀ဒနာျဖစ္တယ္ဆုိရင္ အဲဒီေ၀ဒနာကုိ လုိက္မွတ္ရမွာ ျဖစ္သလုိ ႐ႈမွတ္ေနတဲ့အခုိက္မွာ စိတ္မွာအေတြး အႀကံစတာေတြနဲ႔ ဟုိစိတ္ဒီစိတ္ စတဲ့ ဘယ္လုိစိတ္မ်ိဳးပဲ ျဖစ္ျဖစ္ ျဖစ္ေပၚတဲ့အခါ အဲဒီျဖစ္တဲ့ စိတ္အစဥ္ကုိ လုိက္ၿပီး သိမွတ္ေနရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါမွမဟုတ္ ထြက္ေလ၀င္ေလ ေလးကုိပဲ သတိနဲ႔ မျပတ္မွတ္ေနမိတာမ်ိဳး၊ အာ႐ုံတစ္ခုခုရဲ႕ ျဖစ္တတ္တဲ့ သေဘာတရား၊ ျဖစ္ေနတဲ့ လကၡဏာေလးေတြကုိ လုိက္လုိက္သိေနတာမ်ိဳး စတာေတြဟာ ဆုိင္ရာအာ႐ုံေတြရဲ႕ အခုိက္အတန္႔ေလးေတြကုိ သတိနဲ႔လုိက္ၿပီး ႐ႈမွတ္ေနတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလုိ႐ႈမွတ္ေနတာဟာ မွန္ကန္တဲ့ ၀ိပႆနာ ႐ႈနည္းမ်ား ျဖစ္ေနၿပီး အ႐ႈခံအာ႐ုံနဲ႔ ႐ႈမွတ္ပုံကုိ တစ္ခုၿပီးတစ္ခု သတိမလြတ္ဘဲ အားထုတ္ေနတဲ့ သတိပ႒ာန္ က်င့္စဥ္နည္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
တစ္ခ်ိဳ႕က ကုိယ္အားသန္ရာ တစ္ခုခုကုိ အထူးျပဳၿပီး စဲြမွတ္ေနတာမ်ိဳးေတာ့ ရွိတတ္ပါတယ္။ အဲလုိလည္း မွတ္ႏုိင္ပါတယ္။ ဒါကလည္း တစ္ျခားအာ႐ုံေတြ မေပၚလုိ႔မဟုတ္ဘဲ ေယာဂီပုဂၢိဳလ္ ကုိယ္တုိင္က ကုိယ္အားသန္ရာ အမွတ္အာ႐ုံ တစ္ခုတည္းကုိပဲ အဓိကထား အထူးမွတ္ေနၿပီး တစ္ျခားအာ႐ုံေတြကုိ လ်စ္လ်ဴ႐ႈထားလုိ႔ပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဆုိၾကပါစုိ႔။ တရားအားထုတ္တဲ့အခါ အာ႐ုံေတြက တစ္မ်ိဳးတည္း မဟုတ္ဘဲ ထြက္သက္၀င္သက္ကုိ မွတ္ေနရင္းနဲ႔ ဟုိက်င္ဒီက်င္ ျဖစ္တာ၊ ဟုိေနရာယား၊ ဒီေနရာယား ျဖစ္တာ၊ ဟုိအေတြး ဒီအေတြးေတြ ျဖစ္တာ စတာေလးေတြကုိလည္း သိေနတာေလးေတြ ရွိေနတတ္သလုိ စိတ္ကုိအထူးျပဳ မွတ္ေနရင္းနဲ႔လည္း ခႏၶာကုိယ္ရဲ႕ ေဖာက္ျပန္မႈေတြ၊ ခံစားမႈေတြ စတာေတြကုိလည္း သိေနတတ္တာေလးေတြ ရွိတတ္ပါတယ္။ ဟုိဟုိဒီဒီ အခုိက္အတန္႔ ျဖစ္တတ္တဲ့ အာ႐ုံေလးေတြ ရွိေနေပမယ့္ အဲဒိအာ႐ုံေလးေတြထက္ ကုိယ္စဲြကုိင္ၿပီး မွတ္ေနတဲ့ အာ႐ုံ၊ ကုိယ္ကုိယ္တုိင္ သေဘာက်ေနတဲ့ အာ႐ုံကုိ အထူးအေလးေပး မွတ္ေနတဲ့အတြက္ တစ္ျခားအာ႐ုံေတြမွာ သတိမျပဳမိ၊ မမွတ္မိလုိက္ျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။
ဆုိလုိတာက ဒီအာ႐ုံကုိ မွတ္ေနရင္း ဟုိအာ႐ုံကုိ မွတ္လုိ႔ရသလား ဆုိတာထက္ အာ႐ုံတစ္ခုခုကုိ ထင္ထင္ရွားရွား သိမွတ္ေနဖုိ႔က အေရးႀကီးတယ္လုိ႔ ဆုိလုိတာ ျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္နဲ႔႐ုပ္မွာ ေပၚလာတဲ့ အာ႐ုံတစ္ခုခုကုိ အမိအရ မွတ္ႏုိင္ဖုိ႔ အဓိကက်ပါတယ္။ အဲဒီလုိ တစ္ခုခုကုိ မွတ္ေနတဲ့ အခုိက္ကုိပဲ ဘယ္အာရုံကုိ ဘယ္လုိမွတ္တယ္လုိ႔ ဆုိလုိတာျဖစ္ပါတယ္။ ေျပာခ်င္တာက တရားအားထုတ္တဲ့ အခါ ဒီလုိထင္ထင္ရွားရွား မွတ္သိေနတဲ့အခုိက္မွာ ကုိယ္မွတ္လုိက္တဲ့ အာ႐ုံဟာ စိတ္မွာျဖစ္ေနတဲ့ အာ႐ုံတစ္ခုခုကုိ မွတ္လုိက္တယ္ဆုိရင္ အဲဒါ စိတၱာႏုပႆနာ ျဖစ္ေနၿပီး ကုိယ္မွတ္တဲ့အခုိက္မွာ မွတ္လုိက္တဲ့အာ႐ုံက ေ၀ဒနာတစ္ခုခုကုိ မွတ္လုိက္မိတယ္ဆုိရင္ အဲဒါ ေ၀ဒနာႏုပႆနာ ျဖစ္တာပါပဲ။ ဒီလုိပဲ ကုိယ္မွတ္လုိက္တဲ့ အခုိက္မွာ မွတ္လုိက္တဲ့အာ႐ုံက ခႏၶာကုိယ္ရဲ႕ လႈပ္ရွားမႈ ႐ုပ္တရား တစ္ခုခုကုိ မွတ္လုိက္တယ္ဆုိရင္ ဒါဟာ ကာယာႏုပႆနာ ျဖစ္ေနၿပီး မွတ္သိတဲ့အခုိက္ မွတ္လုိက္တဲ့အာ႐ုံဟာ သေဘာတရား တစ္ခုခု ျဖစ္ေနမယ္ဆုိရင္ အဲဒါ ဓမၼာႏုပႆနာ ျဖစ္ေနတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ တရားမွတ္တဲ့အခုိက္မွာ အေရးႀကီးတဲ့ အခ်က္ဟာ ဘယ္လုိဘယ္နည္း ဆုိတာထက္ ဘယ္အာ႐ုံကုိ ဘယ္လုိမွတ္လုိက္တယ္ဆုိတဲ့ အခ်က္က အေရးႀကီးတယ္လုိ႔ ဆုိျခင္းျဖစ္ပါတယ္။
ျမတ္စြာဘုရားရွင္က မဟာသတိပ႒ာန သုတ္မွာ “ယထာ ယထာ ၀ါ ပနႆ ကာေယာ ပဏိဟိေတာ ေဟာတိ၊ တထာ တထာနံ ပဇာနာတိ- ႐ုပ္အေပါင္းသည္ အၾကင္အၾကင္ အမူအရာအားျဖင့္ တည္ေန၏၊ ထုိ႐ုပ္အေပါင္းကုိ ထုိထုိအမူအရာအားျဖင့္ သိ၏။ ” လုိ႔ မိန္႔ေတာ္မူထားခ်က္ ရွိပါတယ္။ ျမတ္ဗုဒၶအလုိ ဒီမွာ ေျပာလုိတာက ႐ုပ္တရားဟာ ဘယ္လုိပုံစံမ်ိဳးနဲ႔ ရွိေနပါေစ အဲဒီရွိေနတဲ့ အတုိင္းေလးပဲ လုိက္သိေပးေနပါလုိ႔ ေျပာလုိတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီေနရာမွာ ဘုရားရွင္က ႐ုပ္တရားလုိ႔ ဆုိေပမယ့္ တစ္ျခား စိတ္မွာပဲျဖစ္ျဖစ္ ႐ုပ္မွာပဲျဖစ္ျဖစ္ ျဖစ္သမွ် ေပၚသမွ်ကုိ ျဖစ္စဲျဖစ္ခုိက္မွာပဲ အရွိအတုိင္း သိေနဖုိ႔အထိ နားလည္သေဘာ ေပါက္ထားႏုိင္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေ၀ဒနာကုိပဲ ႐ႈ႐ႈ၊ စိတ္ကုိပဲ႐ႈ႐ႈ၊ ႐ုပ္ကုိပဲ႐ႈ႐ႈ၊ သေဘာတရားကုိပဲ ႐ႈ႐ႈ တစ္ခုခုကုိ အရွိအတုိင္း သိမွတ္ေနဖုိ႔ပဲလုိ႔ ဆုိတာျဖစ္ပါတယ္။ တစ္ခုေတာ့ ရွိပါတယ္။ ဟုိလုိလုိ ဒီလုိလုိ ျဖစ္မေနဖုိ႔ေတာ့ လုိပါတယ္။ တစ္ခါတစ္ေလ သမာဓိ မတည္တဲ့အတြက္ စိတ္က ဟုိေရာက္ဒီေရာက္ ျဖစ္ေနတတ္တာေတြ ရွိတတ္ပါတယ္။ စိတ္ကုိမွတ္လုိက္သလုိလုိ၊ ႐ုပ္ကုိ မွတ္လုိက္သလုိလုိ၊ ေ၀ဒနာကုိ မွတ္လုိက္သလုိလုိ စသျဖင့္ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ အဲဒီလုိ ျဖစ္တတ္တဲ့သေဘာမွာ သမာဓိ အားနည္းလုိ႔ ျဖစ္တတ္တာလည္း ရွိတဲ့အတြက္ ကုိယ္အားသန္တဲ့ ထင္ရွားတဲ့ အာ႐ုံတစ္ခုခုကုိ အမိအရယူၿပီး အဲဒီအာ႐ုံမွာပဲ မလြတ္တမ္း မွတ္သိႏုိင္ေအာင္ ႀကိဳးစားဖုိ႔ေတာ့ လုိပါတယ္။
တစ္ခ်ိဳ႕ စိတ္ကုိ အထူးျပဳၿပီး မွတ္မွမွတ္လုိ႔ ရတဲ့ ေယာဂီေတြ ရွိသလုိ တစ္ခ်ိဳ႕က်ေတာ့ ေ၀ဒနာကုိ မွတ္ေနမွ သမာဓိျဖစ္ကာ အမွတ္အာ႐ုံ ေကာင္းတဲ့ ေယာဂီေတြလည္း ရွိတတ္ပါတယ္။ ဒါက သူတုိ႔သူတုိ႔ရဲ႕ စိတ္အားသန္ရာေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ ေသခ်ာတာကေတာ့ စိတ္ကုိအထူးျပဳမွတ္မွ ၀ိပႆနာ မွတ္နည္းအစစ္ျဖစ္တယ္၊ ႐ုပ္ကုိအထူးျပဳမွတ္မွ နည္းမွန္ျဖစ္တယ္၊ ေ၀ဒနာကုိ မွတ္ႏုိင္မွ တရားတက္မွာျဖစ္တယ္ စတဲ့ အစဲြအလန္းေတြ၊ နားလည္မႈေတြဟာ မမွန္ဘူးဆုိတာ ေသခ်ာပါတယ္။ ဘယ္လုိပဲမွတ္မွတ္ မွတ္တဲ့အခုိက္မွာ မွတ္တဲ့အာ႐ုံကုိ အရွိအတုိင္း ထင္ထင္ရွားရွား သိမွတ္ႏုိင္ဖုိ႔ပဲ အေရးႀကီးပါတယ္။ အာ႐ုံတစ္ခုခုကုိ မွတ္သိေနဖုိ႔ပဲ လုိပါတယ္။ အဲဒီလုိ စိတ္နဲ႔႐ုပ္မွာ ေပၚလာတဲ့ အာ႐ုံ တစ္ခုခုကုိ အရွိအတုိင္း မွတ္သိႏုိင္ေနရင္ ဒါဟာ ဗုဒၶအလုိေတာ္က် ၀ိပႆနာ အားထုတ္နည္း အမွန္ ျဖစ္ေနတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။
ဒါေၾကာင့္ တရားအားထုတ္တဲ့ ေယာဂီေတြအေနနဲ႔ အဓိက နားလည္သေဘာ ေပါက္ထားရမွာက ဘယ္နည္းကုိ အားထုတ္တယ္ ဆုိတာထက္ အားထုတ္တဲ့ အခုိက္မွာ ဘယ္အာ႐ုံကုိ ဘယ္လုိမွတ္လုိက္တယ္ ဆိုတာက အဓိကက်တာ ျဖစ္ၿပီး ဟုိနည္းဒီနည္းဆုိတာ အားထုတ္စဲအခုိက္မွာ မွတ္လုိက္တဲ့ အမွတ္အာ႐ုံနဲ႔ မွတ္လုိက္ပုံကုိလုိက္ကာ ခဲြျခားသတ္မွတ္ေပးတာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ ေယာဂီပုဂၢိဳလ္ရဲ႕ အဓိကအလုပ္က စိတ္မွာပဲ ျဖစ္ျဖစ္ ႐ုပ္မွာပဲ ျဖစ္ျဖစ္ ေပၚသမွ် အာ႐ုံကုိ ေပၚစဲေပၚခုိက္၊ ျဖစ္စဲျဖစ္ခုိက္ကုိ သူ႔အရွိအတုိင္းပဲ လုိက္သိေပးေနတဲ့ အလုပ္ပဲျဖစ္တယ္လုိ႔ ဆုိျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ဒီနည္းအတုိင္းသာ ဟုိဟုိဒီဒီ အေတြးမမ်ားပဲ ေပၚသမွ် အာ႐ုံကုိ အေလးထားၿပီး မွတ္ၾကည့္ၾကဖုိ႔ အသိေပးလုိပါတယ္။ ေရွ႕မွာေျပာခဲ့တဲ့ စကားအတုိင္း ျပန္ေျပာရရင္ ဘယ္နည္းကုိ အဓိကထားၿပီး အဲဒီနည္းအတုိင္း မျဖစ္မေန လုိက္ၿပီးရွာေဖြ မွတ္ရႈေနဖုိ႔ထက္ ဘယ္အာ႐ုံကုိ ဘယ္လုိမွတ္တယ္ဆုိတာက အဓိကက်တဲ့အတြက္ ျဖစ္စဲျဖစ္ခုိက္ အာ႐ုံတစ္ခုခုကုိသာ အမိအရ မွတ္သိႏုိင္ေအာင္ ႀကိဳးစားၾကဖုိ႔လည္း တုိက္တြန္းသမႈ ျပဳလုိက္ရပါတယ္။
