ျမတ္ဗုဒၶ…

ျမတ္ဗုဒၶ…
(အရွင္နာရဒမေထရ္ (သီရိလကၤာ)၏ အဂၤလိပ္လုိ ေရးသားခ်က္ကုိ၊ အရွင္ေကလာသ (ျမန္မာ) မွ ျမန္မာဘာသာသုိ႔ ျပန္ဆုိပူေဇာ္သည္။)
ဘီစီ ၆၂၃ခုႏွစ္ ေမ(ကဆုန္လ)၏ လျပည့္ေန႔တြင္ ကမၻာေပၚ၌ အႀကီးျမတ္ဆုံးေသာ ဆရာအရွင္ျဖစ္ရန္ ပါရမီပါလာသည့္ သိဒၶတၳအမည္ရွိ အိႏၵိယမင္းသားတစ္ပါး နီေပါေဒသအတြင္း ဖြားျမင္ေတာ္မူခဲ့သည္။ စည္းစိမ္ရင္ခြင္တြင္ ႀကီးျပင္းရလ်က္ မင္းသားတစ္ပါး တတ္ေျမာက္သင့္ေသာ အတတ္ပညာကုိ ရရွိၿပီးေနာက္ လူသားတစ္ေယာက္ အေနျဖင့္ မင္းသားသိဒၶတၳသည္ အိမ္ေထာင္ျပဳ၍ သားတစ္ေယာက္ ထြန္းကားခဲ့သည္။

မင္းသား၏ စဥ္းစားေျမာ္ျမင္တတ္ေသာ သဘာ၀ႏွင့္ အႏႈိင္းမဲ့ က႐ုဏာ တရားက မင္းသားဘ၀ရွိ မတည္ၿမဲသည့္ ႐ုပ္ပုိင္းေပ်ာ္ရႊင္မႈကုိ ခံစားရန္ မင္းသားအား ခြင့္မျပဳခဲ့ပါေခ်။ မင္းသားသိဒၶတၳသည္ ဘ၀ဒုကၡကုိ နားမလည္ေသာ္လည္း ဆင္းရဲေနၾကသည့္ ေလာကသားတုိ႔အေပၚ နက္နက္႐ိႈင္း႐ိႈင္း သနားက႐ုဏာ ျဖစ္ခဲ့သည္။ သာယာခ်မ္းေျမ႕ၿပီး ျပည့္စုံေသာဘ၀တြင္ မင္းသားသိဒၶတၳသည္ ေသာက၏ က်ယ္ေျပာနက္႐ိႈင္းပုံကုိ သေဘာေပါက္ခဲ့သည့္။ က႐ုဏာရွင္ မင္းသားသိဒၶတၳအဖုိ႔ ေလာကီေပ်ာ္ရႊင္ဖြယ္ အလုံးစုံႏွင့္ျပည့္စုံသည့္ စံနန္းေဆာင္သည္ ႏွစ္လုိဖြယ္ေနရာ တစ္ခုမဟုတ္ေတာ့ေခ်။ ထြက္ေတာ္မူ နန္းကခြာရန္ အခ်ိန္ေရာက္ခဲ့ေလၿပီ။ အာ႐ုံငါးပါးဆုိင္ရာ ေပ်ာ္ရႊင္မႈမ်ား၏ အခ်ည္းႏွီးျဖစ္ပုံကုိ သိျမင္သြားျခင္းက သက္ေတာ္ ၂၉ႏွစ္ေျမာက္တြင္ ေလာကီေပ်ာ္ရႊင္မႈ အားလုံးကုိစြန္႔ၿပီး အ၀ါေရာင္ ရဟန္း၀တ္႐ုံကုိ ၀တ္ဆင္လ်က္ သစၥာတရားကုိ ရွာေဖြရင္း အသျပာမရွိ တစ္ကုိယ္တည္း လွည့္လည္ခ့ဲသည္။

ယင္းျဖစ္ရပ္ကား မျဖစ္စဖူးထူးကဲေသာ ဥဒါန္းတြင္ရစ္သည့္ မဟာဘိနိကၡမန (ႀကီးျမတ္ေသာ ေတာထြက္ျခင္း) ျဖစ္သည္။ အေၾကာင္းမူ မင္းသားသိဒၶတၳသည္ အသက္အရြယ္ အုိမင္းရင့္ေရာ္ခ်ိန္တြင္ မဟုတ္ဘဲ ငယ္ရြယ္စဥ္မွာပင္ ေတာထြက္ခဲ့ျခင္း၊ ဆင္းရဲ႕မဲြေတ၍ မဟုတ္ဘဲ ၾကြယ္၀ကုံလုံ ျပည့္စုံစဥ္မွာပင္ ေတာထြက္ခဲ့ျခင္းတုိ႔ေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ တင္းက်ပ္ၿပီး အျပင္းအထန္ ၿခိဳးၿခံသည့္ ရဟန္းက်င့္စဥ္ (ဒုကၠရစရိယ)ကုိ မက်င့္သုံးဘဲ ၀ိမုတၱိ (လြတ္ေျမာက္မႈ)ကုိ မရႏုိင္ဟု ေရွးေခတ္က ယုံၾကည္ယဆၾကေသာေၾကာင့္ မင္းသားသိဒၶတၳသည္ ျပင္းထန္သည့္ က်င့္စဥ္ပုံစံအားလုံးကုိ အသည္းအသန္ အားထုတ္ခဲ့သည္။ ``ႏုိးၾကားၿပီးရင္း ႏုိးၾကားရင္း၊ ၿခိဳးၿခံၿပီးရင္း ၿခိဳးၿခံရင္းတုိ႔ျဖင့္ ထပ္ေလာင္းလ်က္`` မင္းသားသည္ ေျခာက္ႏွစ္တုိင္တုိင္ မဟာပုရိသတုိ႔၏ အားထုတ္မႈကုိ ျပဳေတာ္မူသည္။

မင္းသား၏ ခႏၶာကုိယ္သည္ အ႐ုိးစုနီးပါးသုိ႔ ေလ်ာ့က်သြားသည္။ မိမိခႏၶာကုိယ္ကုိ ညွဥ္းဆဲေလ မိမိ၏ပန္းတုိင္းသည္ မိမိမွ ပုိမုိေ၀းစြာ က်န္ခဲ့ေလျဖစ္သည္။ မင္းသား ျပင္းထန္စြာအားထုတ္ခဲ့သည့္ နာက်င္ခံခက္ၿပီး မေအာင္ျမင္ေသာ ဒုကၠရစရိယသည္ လုံး၀အခ်ည္းႏီွးျဖစ္ေၾကာင္း ေဖာ္ျပခဲ့သည္။ မင္းသားသည္ ယခုအခါ (ယင္း) ကုိယ္ပုိင္အေတြ႕အႀကံဳအားျဖင့္ ခႏၶာကုိယ္ကုိ အားနည္းေစၿပီး စိတ္ဓာတ္ၿငီးေငြ႕ ဆုတ္ယုတ္မႈကုိ ျဖစ္ေပၚေစသည့္ အတၱကိလမထ (မိမိကုိယ္ကုိညွဥ္းပန္းျခင္း)၏ လုံး၀အက်ိဳး မရွိပုံကုိ အၾကြင္းမဲ့ သိျမင္သြားသည္။

အဖုိးမျဖတ္ႏုိင္သည့္ ယင္းကုိယ္ပုိင္ေတြ႕ႀကဳံသိရွိမႈ၏ လမ္းညႊန္ခ်က္ျဖင့္ ဗုဒၶေလာင္းလ်ာမင္းသားသည္ ေနာက္ဆုံး၌ ကာမသုခလႅိကာႏုေယာဂ (ကာမဂုဏ္ခ်မ္းသာ ေပ်ာ္ရႊင္ခံစားမႈ)ႏွင့္ အတၱကိလမထာႏုေယာဂ (ကုိယ္ခႏၶာကုိ ႏွိပ္စက္ညွဥ္းပန္းမႈ) ဟူေသာ အစြန္းတရားႏွစ္ပါးကုိ ေရွာင္ရွားလ်က္ ဒုကၠရစရိယ မဟုတ္သည့္ က်င့္စဥ္တစ္ရပ္ကုိ လုိက္နာရန္ ဆုံးျဖတ္ခဲ့သည္။ ကာမသုခလႅိကာႏုေယာဂသည္ စိတ္ပုိင္းဘ၀ တုိးတက္မႈကုိ ဆုတ္ယုတ္ေစၿပီး အတၱကိလမထာႏုေယာဂမူကား ဆင္ျခင္တုံတရားကုိ ဆုတ္ယုတ္ေစသည္။ ဗုဒၶေလာင္းလ်ာ မင္းသားကုိယ္တုိင္ ေတြ႕ရွိခဲ့သည့္ နည္းလမ္းသစ္ကား မစၨ်ိမပဋိပဒါ (အလယ္အလတ္လမ္းစဥ္) ျဖစ္ၿပီး ယင္းသည္ ေနာင္အခါတြင္ ဗုဒၶဓမၼ၏ ၀ိေသသလကၡဏာတစ္ရပ္ ျဖစ္လာခဲ့သည္။

ႏွစ္လုိဖြယ္ တစ္နံနက္တြင္ ကမၼ႒ာန္း႐ႈမွတ္မႈ၌ နက္႐ိႈင္းစြာ အာ႐ုံ၀င္းစားခုိက္ မည္သည့္တန္ခုိးစြမ္းအားရွင္၏ ကူညီျခင္း လမ္းညႊန္ျခင္းမွ်မရွိဘဲ မိမိ၏လုံ႔လ အားထုတ္မႈႏွင့္ အသိပညာကုိသာ အမွီသဟဲျပဳ၍ ကိေလသာ အလုံးစုံကုိ ပယ္ရွားပစ္ျခင္း၌ စိတ္ဓာတ္စင္ၾကယ္လ်က္ သဘ၀အမွန္ကုိ အရွိအတုိင္း သိျမင္သြားၿပီးေနာက္ သက္ေတာ္ ၃၅ႏွစ္အရြယ္၌ သဗၺညဳတဉာဏ္ကုိရ (ဗုဒၶျဖစ္) ေတာ္မူသည္။ ဗုဒၶဘုရားအျဖစ္ျဖင့္ ေမြးဖြားလာခဲ့သည္ မဟုတ္ဘဲ မိမိ၏ က်င့္ႀကံအားထုတ္မႈျဖင့္ ဗုဒၶျဖစ္လာသည္။ ရွင္ေတာ္ျမတ္ ေဟာၾကားခဲ့ေသာ က်င့္စဥ္အားလုံး၏ ၿပီးျပည့္စုံသည့္ စံျပပုံစံအေနျဖင့္ အႏႈိင္းမဲ့ မဟာက႐ုဏာေတာ္အားေလ်ာ္ေသာ သဗၺညဳတဉာဏ္ေတာ္ႏွင့္ ျပည့္စုံလ်က္ ျမတ္ဗုဒၶသည္ မည္သည့္ တစ္ကုိယ္ရည္ ပုဂၢလိက ရည္ရြယ္ခ်က္ကုိမွ် အဓိကမထားဘဲ မိမိ၏ အဖုိးတန္လွသည့္ က်န္ရွိသည့္ဘ၀ သက္တမ္းကုိ ေလာကအား ျပဳစုေစာင့္ေရွာက္ရန္ ျမွဳပ္ႏွံခဲ့သည္။

၄၅ႏွစ္ၾကာ အလြန္ေအာင္ျမင္သည့္ ဘ၀သက္တမ္း ကုန္ဆုံးၿပီးေနာက္ ျမတ္ဗုဒၶသည္ အျခားလူသား သတၱ၀ါ အားလုံးကဲ့သုိ႔ပင္ ေရွာင္လဲြမရသည့္ မတည္မၿမဲေျပာင္းလဲမႈ ကုန္ဆုံးၿပီးေနာက္ ျမတ္ဗုဒၶသည္ ေနာက္ဆုံး၌ မိမိ၏ တပည့္သာ၀ကမ်ားအား မိမိေဟာၾကားခဲ့သည့္ ဓမၼကုိ ဆရာအျဖစ္ မွန္ယူရန္ မိန္႔ၾကားလ်က္ သက္ေတာ္၈၀ အရြယ္၌ ပရိနိဗၺာန္ စံလြန္ေတာ္မူသည္။

ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္သည္ လူသားတစ္ေယာက္ျဖစ္သည္။ လူသားတစ္ေယာက္အျဖစ္ ေမြးဖြားခဲ့ၿပီး လူသားတစ္ေယာက္ကဲ့သုိ႔ ေနထုိင္လ်က္ လူသားတစ္ေယာက္ကဲ့သုိ႔ပင္ ဘ၀အဆုံးသတ္ေတာ္မူသြားသည္။ လူသားတစ္ေယာက္ ျဖစ္ေသာ္လည္း ဗုဒၶသည္ အံ့ဖြယ္မဟာလူသား (အစၦရိယမႏုႆ) ျဖစ္လ်က္ နတ္ဘုရားအေနျဖင့္ (မိမိကုိယ္ကုိ) လုံး၀မိန္႔ဆုိျခင္း မရွိခဲ့ေပ။ ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္သည္ ဤအေရးပါသည့္အခ်က္ကုိ အေလးေပး မိန္႔ၾကားေတာ္မူခဲ့ၿပီး ကုိယ္ေတာ္ျမတ္အေနျဖင့္ ထာ၀ရတည္ၿမဲသူ နတ္ျဗဟၼာျဖစ္သည့္ဟု မည္သူမွ် မွားယြင္းစြာ ထင္ျမင္ယူဆသြားေစရန္ တစ္စြန္းတစ္စမွ် ခ်န္မထားခဲ့ေခ်။ ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္ ကိစၥႏွင့္ပတ္သက္၍ နတ္ဘုရားကဲ့သုိ႔ ကုိးကြယ္ပသျခင္းမ်ိဳး မရွိသည္မွာ ကံေကာင္းသည္။ သုိ႔တေစ ``ဖန္ဆင္းရွင္ ထာ၀ရဘုရားကုိ တစ္စက္မွ် မယုံေသာ္လည္း ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္ကဲ့သုိ႔ အလုံးစုံသိ ဘုရားႏွင့္တူသူ`` ဆရာမ်ိဳး တစ္ဦးတစ္ေယာက္မွ် မရွိေၾကာင္း မွတ္သင့္သည္။

ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္သည္ အခ်ိဳ႕ယူဆသကဲ့သုိ႔ ဟိႏၵဴဘုရား ဗိသွ်ႏု၀င္စားသူ မဟုတ္သကဲ့သုိ႔ တစ္ကုိယ္ေရ လြတ္ေျမာက္မႈျဖင့္ အျခားပုဂၢိဳလ္မ်ားအား မိမိစိတ္တုိင္းက် ကယ္တင္ေပးသူလည္း မဟုတ္ေခ်။ စင္ၾကယ္မႈေရာ ညစ္က်ဴမႈပါ မိမိတုိ႔အေပၚတြင္သာ တည္မွီေသာေၾကာင့္ မိမိတုိ႔ လြတ္ေျမာက္မႈအတြက္လည္း မိမိတုိ႔အေပၚတြင္သာ တည္မွီေၾကာင္း တပည့္သာ၀ကမ်ားအား ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္ ေဟာၾကားေတာ္မူသည္။ မိမိႏွင့္ မိမိသာ၀ကတုိ႔၏ ဆက္ႏြယ္ပတ္သက္မႈကုိ ရွင္းလင္းစြာ ေဖာ္ျပၿပီး ကုိယ့္ကုိယ္ကုိ အားကုိးမႈႏွင့္ တစ္ကုိယ္ေရ လုံ႔လႀကိဳးကုတ္မႈ၏ အေရးပါမႈကုိ အထူးျပဳ ျမြက္ဟလ်က္ ``ဘိကၡဳတုိ႔ … ကုိယ္တုိင္အားထုတ္ၾကရမည္။ တထာဂတ (ဘုရားရွင္)တုိ႔ကား လမ္းညႊန္သူမ်ားသာ ျဖစ္ၾက၏``ဟု ရွင္းလင္းစြာ ေဖာ္ျပေတာ္မူသည္။

ဗုဒၶသည္ လမ္းစဥ္ကုိ ညႊန္ျပလ်က္ ကၽြႏု္ပ္တုိ႔၏ စင္ၾကယ္မႈကုိ ရရွိေရးအတြက္ လုိက္နာက်င့္သုံးရန္ ယင္းလမ္းစဥ္ကုိ ကၽြႏ္ုပ္တုိ႔အဖုိ႔ ထားခဲ့သည္။ ``ကယ္တင္ခံရျခင္းအတြက္ အျခားပုဂၢိဳလ္မ်ားအား အားကုိးျခင္းမွာ ျဖစ္ႏုိင္ေျခမရွိေသာ္လည္း မိမိကုိယ္ကုိ အားကုိးျခင္းကား အက်ိဳးရွိသည္။`` သူတစ္ပါးအား အားကုိးျခင္းဟူသည္ မိမိ၏လုံ႔လ စြမ္းပကားကုိ အ႐ႈံးေပးျခင္းဟု ဆိုလုိရာေရာက္သည္။

မိမိကုိယ္ကုိ အားကုိးရန္ တပည့္သာ၀ကမ်ားအား ရွင္းလင္းရာ၌ ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္က မဟာပရိနိဗၺာနသုတ္ေတာ္၌ ``သင္တုိ႔သည္ မိမိကုိယ္ကုိ ကၽြန္းကဲ့သုိ႔ျပဳ၍ ေနထုိင္ၾကေလာ့။ မိမိကုိယ္ကုိ အားကုိးရာျပဳ၍ ေနထုိင္ၾကေလာ့။ အျခားအရာမ်ား၌ အားကုိးရာကုိ မရွာၾကႏွင့္``ဟု မိန္႔ေတာ္မူသည္။ ယင္းျမင့္ျမတ္လွသည့္ စကားေတာ္မ်ားကား ကုိယ့္ကုိယ္ကုိ ျမွင့္တင္ေပးလ်က္ရွိၾကသည္။ မိမိ၏ ရည္ရြယ္ခ်က္ ေအာင္ျမင္ၿပီးေျမာက္ဖုိ႔ မိမိကုိယ္တုိင္ လုံ႔လအားထုတ္ရန္ မည္မွ်အေရးပါေၾကာင္းႏွင့္ အျပစ္ကုိ ခြင့္လႊတ္သည္ဆုိသည့္ ကယ္တင္ရွင္မ်ားထံမွ ထုတ္ႏႈတ္ေရြးခ်ယ္ခံရမႈကုိ ရွာေဖြျခင္းႏွင့္ စိတ္ကူးယဥ္ နတ္ဘုရားမ်ားအား ေတာင္းပန္၀ပ္လွ်ိဳးမႈ သုိ႔မဟုတ္ အက်ိဳးမတုံ႕ျပန္ေသာ ေတာင္းဆုေခၽြမႈႏွင့္ အဓိပၸါယ္မဲ့ ယဇ္ပူေဇာ္မႈမ်ားျဖင့္ ေနာက္ဘ၀တစ္ခုက မေသခ်ာ မေရရာေသာ ေပ်ာ္ရႊင္မႈကုိ ေတာင့္တျခင္းတုိ႔မွာ မည္မွ်ေပါ့ပ်က္ၿပီး အခ်ည္းႏွီးျဖစ္ေၾကာင္း ယင္းစကားေတာ္မ်ားက ေဖာ္ျပသည္။

တစ္ဖန္ ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္သည္ ဗုဒၶအျဖစ္ကုိ ငါသာပုိင္ လက္၀ါးႀကီးအုပ္ မေတာင္းဆုိေခ်။ အမွန္စင္စစ္ ဗုဒၶအျဖစ္ဟူသည္ မည္သည့္အထူးေကာင္းခ်ီးေပးခံရသူ၏ သီးျခားပုိင္ဆုိင္မႈမွ် မဟုတ္ေခ်။ ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္သည္ မည္သူမဆုိ ေမွ်ာ္လင့္ေတာင့္တႏုိင္ေသာ ျဖစ္ႏုိင္ေျခရွိ ပါရမီတုိ႔၏ အျမင့္ဆုံးအဆင့္သုိ႔ ဆုိက္ေရာက္ခဲ့ၿပီး ဆရာစား (အာစရိယမု႒ိ) မခ်န္ဘဲ ယင္းေနာက္ဆုံး အဆင့္သုိ႔ ေရာက္ႏုိင္သည့္ တစ္ခုတည္းေသာ လမ္းေျဖာင့္လမ္းမွန္ကုိ ေဖာ္ထုတ္ခဲ့သည္။ ဗုဒၶ၏ ေဟာၾကားခ်က္မ်ားအရ မည္သူမဆုိ လုိအပ္သည့္ လုံ႔လႀကိဳးကုတ္ကုိ ျပဳလုပ္ခဲ့မူ ယင္းအျမင့္ဆုံး ျပည့္စုံမႈအဆင့္ကုိ ေမွ်ာ္မွန္းႏုိင္သည္။ ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္သည္ လူသားတုိ႔အား ေကာက္က်စ္သည့္ အျပစ္ရွိသူမ်ားဟု ေခၚေ၀ၚလ်က္ ျပစ္တင္႐ႈတ္ခ်ျခင္း မျပဳဘဲ ယင္းသုိ႔ျပဳမည့္အစား လူသည္ သေႏၶပါအရ ႏွလုံးသားစင္ၾကယ္ေၾကာင္း မိန္႔ၾကားလ်က္ လူသားတုိ႔ကုိ ႏွစ္သိမ့္ အားေပးေတာ္မူသည္။ ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္၏ အျမင္တြင္ ေလာကသည္ မေကာက္က်စ္၊ သုိ႔တေစ အ၀ိဇၨာ ဖုံးလႊမ္းေျမွးယွက္ျခင္း ခံၾကရသည္။ မိမိတပည့္မ်ားအား စိတ္ပ်က္ေစျခင္းႏွင့္ ျမင့္ျမတ္သည့္ အေျခအေနကုိ မိမိသာထုိက္တန္ေၾကာင္း ျပဆုိျခင္းတုိ႔အစား လူတုိင္းတြင္ ဗုဒၶအျဖစ္ အႏုသယဓာတ္ တည္ရွိေနသျဖင့္ တပည့္သာ၀ကတုိ႔အား မိမိကုိ အတုလုိက္၍ က်င့္သုံးရန္ အားေပးတုိက္တြန္းေတာ္မူသည္။ ေနာက္တစ္မ်ိဳး ဆုိရမူ လူတုိင္းဗုဒၶဘုရား ျဖစ္ႏုိင္သည္။

ဗုဒၶျဖစ္ရန္ စိတ္အားထက္သန္သူအား ေဗာဓိသတၱဟုေခၚၿပီး စာေပနည္းျဖင့္ အသိပညာ (ပြင့္လန္းမည့္) ပုဂၢိဳလ္ဟု အဓိပၸါယ္ရသည္။ ယင္းဘုရားေလာင္းအယူအဆသည္ ဤအတၱဗဟုိျပဳေလာကအား ထာ၀စဥ္ အပ္ႏွင္းထားၿပီးျဖစ္သည့္ အလွပဆုံး အရည္မြန္ဆုံးေသာ ဘ၀က်င့္စဥ္ ဘ၀ေနနည္း တစ္ရပ္ျဖစ္သည္။ အေၾကာင္းမူ (ေလာကအား) အလုပ္အေကၽြးျပဳလ်က္ စင္ၾကယ္သည့္ ဘ၀တစ္ခုထက္ ပုိမုိျမင့္ျမတ္သည့္ မည္သည့္အရာ အဘယ္မွာရွိပါအံ့နည္း..။

ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္သည္ လူသားတစ္ေယာက္အေနျဖင့္ ဗုဒၶအျဖစ္ကုိ ရရွိခဲ့ၿပီး ကိန္း၀ပ္ေနသည့္ မျမင္ႏုိင္ေကာင္းေသာ ျဖစ္ႏုိင္ေျခမ်ားႏွင့္ လူသား၏ ဖန္တီးႏုိင္စြမ္းကုိ ေလာကသုိ႔ ေၾကျငာေတာ္မူခဲ့သည္။ လူသား၏ ကံၾကမၼာကုိ စိတ္တုိင္းက် ခ်ဳပ္ကုိင္ထားသူ မျမင္ေတြ႕ရသည့္ အနႏၲတန္ခုိးရွင္ တစ္ဆူတည္းေသာ ထာ၀ရဘုရားသခင္ကုိ လူသားတုိ႔ အေပၚမွာ ထားရွိၿပီး လူသားအား အနႏၲတန္ခုိးတစ္ရပ္ကုိ က်ိဳးႏြံေစမည့္အစား လူ႔တန္ဖုိးကုိ ျမွင့္တင္ေပးခဲ့သည္။ လူသည္ မိမိ လြတ္ေျမာက္မႈ (၀ိမုတၱိ)ႏွင့္ စင္ၾကယ္မႈ (၀ိသုဒၶိ)တုိ႔ကုိ ျပင္ပရွိ ဖန္ဆင္းရွင္ဘုရားသခင္ သုိ႔မဟုတ္ ေဟာေျပာသူ ဓမၼဆရာမ်ားကုိ အမွီအခုိမျပဳဘဲ ကုိယ္ပုိင္က်င့္ႀကံ အားထုတ္မႈျဖင့္ ရရွိႏုိင္ေၾကာင္း ေဟာၾကားေတာ္မူသည္မွာ ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္သာ ျဖစ္ေခ်သည္။ အတၱဗဟုိျပဳ ေလာကအား ကုိယ္က်ိဳးစြန္႔ ေဆာင္ရြက္မႈဟူေသာ ျမင့္ျမတ္သည့္ အယူအဆကုိ ေဟာၾကားခဲ့သည္မွာ ရွင္ေတာ္ဗုဒၶပင္ျဖစ္သည္။ ဂုဏ္က်က္သေရကုိ သိမ္ငယ္ေစသည့္ အမ်ိဳးဇာတ္စနစ္ကုိ ေတာ္လွန္ဆန္႔က်င္ၿပီး လူသားခ်င္း တန္းတူညီမႈကုိ ေဟာၾကားလ်က္ ဘ၀ခရီးတစ္ေလွ်ာက္ ၎တုိ႔ကုိယ္တုိင္အား ေတာက္ေျပာင္ေစရန္ အားလုံးအတြက္ တူညီသည့္ အခြင့္အေရးမ်ားကုိ ေပးအပ္ခဲ့သည္မွာ ျမတ္ဗုဒၶပင္ ျဖစ္သည္။

ဘ၀က႑သစ္ဖြင့္ၿပီး ျပည့္စုံမႈကုိ လုိလားသူျဖစ္မည့္ ဇာတ္နိမ့္ဇာတ္ျမင့္ သူေတာ္စင္ လူသတ္သမားဟူေသာ ဘ၀အေျခအေနတုိင္းမွ လူအားလုံးတုိ႔အတြက္ ေအာင္ျမင္မႈႏွင့္ ႀကီးပြားခ်မ္းသာမႈ တံခါးကုိ ဖြင့္ထားေၾကာင္း ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္က ျမြက္ဟေတာ္မူသည္။ အမ်ိဳးဇာတ္ အသားေရာင္ သုိ႔မဟုတ္ ရာထူးတုိ႔ကုိ ခဲြျခားျခင္းမျပဳဘဲ ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္သည္ ထုိက္တန္သူ အမ်ိဳးသား အမ်ိဳးသမီး ႏွစ္ရပ္လုံးအတြက္ ဒီမုိကေရစီနည္းက်က် ဖဲြ႕စည္းထားသည့္ သံဃာ့အဖဲြ႕အစည္း တစ္ရပ္ကုိ တည္ေထာင္ခဲ့သည္။ ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္သည္ မိမိ၏တပည့္မ်ားအား ဓမၼ၏ေက်းကၽြန္ျဖစ္ရန္ေရာ မိမိကုိယ္တုိင္၏ လက္ေအာက္ခံ ျဖစ္ရန္အတြက္ပါ တြန္းအားမေပးဘဲ လုံး၀အေတြးအျမင္ လြတ္လပ္မႈကုိ ေပးအပ္ခဲ့သည္။ ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္သည္ ကုိယ္ေတာ္ျမတ္၏ အားေပးစကားမ်ားျဖင့္ မိသားစုႏွင့္ ေကြကြင္းသူမ်ားအား သက္သာရာ ရေစေတာ္မူခဲ့သည္။ စြန္႔ပစ္ခံ နာမက်န္းသူမ်ားအား ျပဳစုေစာင့္ေရွာက္ခဲ့သည္။ လ်စ္လ်ဴ႐ႈခံရသည့္ ဆင္းရဲသားမ်ားအား ကူညီေစာင့္ေရွာက္ခဲ့သည္။ လမ္းေပ်ာက္ေနသူမ်ားအား ဂုဏ္တက္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ေပးၿပီး ရာဇ၀တ္မႈ က်ဴးလြန္သူတုိ႔၏ စာရိတၱပ်က္ျပားမႈဘ၀ကုိ စင္ၾကယ္ေစသည္။ အားငယ္သူမ်ားအား အားေပးၿပီး ကဲြျပားေနသူမ်ားအား ညီညြတ္ေစသည္။ မသိမုိက္မဲသူမ်ားအား အသိဉာဏ္ပြင့္လင္းေစသည္။ နက္နဲသည့္အရာကုိ ေျဖဆုိရွင္းလင္းေပးသည္။ အသိပညာ နည္းပါးသူမ်ားအား လမ္းညြန္ေပးသည္။ ေအာက္ေျခမွ ပုဂၢိဳလ္မ်ားအား ျမင့္တင္ေးသည္။ ျမင့္ျမတ္သူမ်ားအား ပုိမုိက်က္သေရ ရွိေစသည္။ ဆင္းရဲခ်မ္းသာ သူေတာ္စင္ လူမုိက္မဟူ ရွင္ေတာ္ျမတ္အား ထပ္တူညီမွ် ခ်စ္ခင္ျမတ္ႏုိးၾကသည္။ အာဏာထန္ျပင္းသူ၊ ေျဖာင့္မတ္သူ ဘုရင္မ်ား၊ ထင္ရွားမထင္ရွား မင္းညီမင္းသားမ်ားႏွင့္ အထက္တန္းလႊာမ်ား၊ ရက္ေရာသူ ကပ္ေစးႏွဲသူ သန္းၾကြယ္သူေဌးမ်ား၊ မာနေထာင္လႊားသူ နိမ့္ခ်သူ ပညာရွင္မ်ား၊ ခုိကုိးရာမဲ့ သူဆင္းရဲမ်ား၊ ေအာက္တန္းက်သူ အမႈိက္ပုံတြင္ ရွာေဖြစားေသာက္ရသူမ်ား၊ ေကာက္က်စ္သူ၊ လူသတ္သမာမ်ား၊ အထင္ေသးခံရသူ ျပည့္တန္ဆာမ်ား၊ ယင္းသုိ႔ေသာ ပုဂၢိဳလ္အားလုံးသည္ ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္၏ ပညာ၊ က႐ုဏာ (ျပ႒ာန္းသည့္) စကားလုံးမ်ားေၾကာင့္ အက်ိဳးျဖစ္ထြန္းၾကသည္။

ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္၏ ျမင့္ျမတ္သည့္ စံနမူသည္ သတၱ၀ါအားလုံးအဖုိ႔ အားတက္ဖြယ္ အေၾကာင္းတစ္ရပ္ျဖစ္သည္။ ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္၏ တည္ၿငိမ္ေအးခ်မ္းေသာ သြင္ျပင္သည္ ၾကည္ညိဳသူပုဂၢိဳလ္မ်ား၏ အျမင္တြင္ စိတ္သက္သာရာ ရေစသည့္ ႐ုပ္ပုံတစ္ရပ္ျဖစ္ခဲ့သည္။ ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္၏ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးႏွင့္ သည္းခံေရး တရားေတာ္အား လူအားလုံးက ေဖာ္မျပႏုိင္ေသာ ေပ်ာ္ရႊင္မႈျဖင့္ ႀကိဳဆုိခဲ့ၾကၿပီး ယင္းသည္ ၾကားနာခြင့္ လုိက္နာက်င့္သုံးခြင့္ ရွိခဲ့သူတုိင္းအား ထာ၀ရ အက်ိဳးျဖစ္ထြန္းေစခဲ့သည္။

ဗုဒၶဓမၼ ထုိးေဖာက္ထြန္းေတာက္ခဲ့သည့္ ေနရာတုိင္းတြင္ ယင္းဓမၼသည္ အသီးသီးေသာ လူမ်ိဳးမ်ား၏ စ႐ုိက္လကၡဏာအေပၚ ခုိင္ၿမဲသည့္ စဲြမက္ဖြယ္ ထင္ဟပ္မႈတစ္ရပ္ကုိ ထားပစ္ခဲ့သည္။ ဗုဒၶဘာသာႏုိင္ငံ အားလုံး၏ ယဥ္ေက်းမႈ ဖံြ႕ၿဖိဳးတုိးတက္ျခင္းမွာ အဓိကအားျဖင့္ ဗုဒၶ၏ အထက္တန္းက်ေသာ အဆုံးအမမ်ားေၾကာင့္ ျဖစ္ရသည္။ အမွန္ေသာ္ သီဟုိဠ္၊ ျမန္မာ၊ ယုိးဒယား၊ ကေမၻာဒီးယား၊ ဗီယက္နာမ္၊ ေလာ၊ နီေပါ၊ တိဗက္၊ တ႐ုတ္၊ မြန္ဂုိလီးယား၊ ကုိရီးယား၊ ဂ်ပန္စသည္ကဲ့သုိ႔ေသာ ဗုဒၶဘာသာ ႏုိင္ငံအားလုံးသည္ ဗုဒၶ၀ါဒတည္းဟူေသာ ပုခက္အတြင္းက ႀကီးျပင္းခဲ့ၾကသည္။ ဤျမင့္ျမတ္သည့္ ဆရာအရွင္ ပရိနိဗၺာန္ စံလြန္ခဲ့သည္မွာ ႏွစ္ေပါင္း ၂၅၀၀ေက်ာ္လြန္ခဲ့ၿပီ ျဖစ္ေသာ္လည္း ရွင္ေတာ္ျမတ္၏ အႏႈိင္းမဲ့ ႏွစ္လုိဖြယ္ လကၡဏာသည္ ရွင္ေတာ္ျမတ္အား သိလာသူ အားလုံးအေပၚ လႊမ္းမုိးမႈတစ္ရပ္ကုိ ျဖစ္ေစခဲ့သည္။

ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္၏ သံမဏိစိတ္ဓတ္၊ နက္နဲသည့္ ပညာ၊ အနႏၲေမတၱာ၊ မဟာက႐ုဏာ၊ ကုိယ္က်ိဳးမဲ့ေဆာင္ရြက္မႈ၊ သမုိင္းတြင္ရစ္သည့္ မဟာဘိနိကၡမန (ေလာကီစည္းစိမ္ကုိ စြန္႔လြတ္မႈ)၊ အလုံးစုံစင္ၾကယ္မႈ၊ ဆဲြေဆာင္သည့္ ဥပဓိ႐ုပ္၊ ဓမၼျပန္႔ပြားရန္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည့္ စံျပနည္းစနစ္ႏွင့္ ရွင္ေတာ္ျမတ္၏ အဆုံးစြန္ ေအာင္ျမင္မႈ ဤအလုံးစုံေသာ အခ်က္မ်ားသည္ ကမၻာ့လူဦးေရ ငါးပုံတစ္ပုံခန္႔မွ်အား ရွင္ေတာ္ျမတ္အား မိမိတို႔၏ ဘာသာတရားဆုိင္ရာ ဆရာအရွင္အျဖစ္ ၀မ္းသာစြာ လက္ခံရန္ တြန္းအားေပးခဲ့ၿပီး ျဖစ္သည္။

ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္အား ေတာက္ေျပာင္သည့္ ေထာမနာေပးျခင္းျပဳလ်က္ သီရိရာဓကရစ္ရွနာ (Sri Radhakarishna)က ဤသုိ႔ေဖာ္ျပသည္။ ``ဗုဒၶေဂါတမႏွင့္ စပ္လွ်င္ ကၽြႏ္ုပ္တုိ႔မွာ ေတြးေခၚေျမာ္ျမင္မႈႏွင့္ လူသားမ်ိဳးႏြယ္ႏွင့္ဆုိင္သည့္ ဘ၀အေပၚ ၾသဇာလႊမ္းမုိးသေလာက္ မည္သူမဆုိ (ယွဥ္လွ်င္) ဒုတိယေနရာတြင္ မရွိသူ၊ ၎၏လႊမ္းမုိးမႈသည္ အျခားမည္သူထက္မဆုိ က်ယ္ျပန္႔နက္႐ႈိင္းမႈ ယုတ္ေလ်ာ့ျခင္း မရွိဘဲ ဘာသာတရား အစဥ္အလာတစ္ရပ္ကုိ တည္ေထာင္သူအျဖစ္ အားလုံး၏ ေလးစား႐ုိေသမႈကုိ ခံရသူ အေရွ႕တုိင္းမွ ပညာရွိတစ္ဆူ ရရွိၾကျခင္းျဖစ္၏။ ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္အား ကမၻာအေတြးအေခၚ သမုိင္း၏ ပုိင္ဆုိင္ျခင္းကုိ ခံရသူ၊ ရည္မြန္သည့္ လူသားအားလုံး၏ အမ်ားဆုိင္ အေမြအႏွစ္ျဖစ္ေခ်၏။ အေၾကာင္းမူ အသိပညာဂုဏ္ရွိန္၊ ကုိယ္က်င့္တရားေရးရာ ျပင္းျပမႈႏွင့္ စိတ္ပုိင္းဘ၀ ထုိးထြင္းသိျမင္မႈတုိ႔ျဖင့္ ဆုံးျဖတ္ခံရပါမူ ဗုဒၶသည္ သမုိင္းတြင္ အႀကီးျမတ္ဆုံး ပုဂၢိဳလ္မ်ားအနက္ တစ္ဆူျဖစ္ရသည္မွာ သံသယျဖစ္ဖြယ္ မလုိေသာေၾကာင့္တည္း။``

အိပ္ခ်္ ဂ်ီ ၀ဲလ္ (H.G. Wells) က ``သမုိင္းတြင္ အႀကီးျမတ္ဆုံး ပုဂၢိဳလ္သုံးေယာက္ (Three greatest Men in History)``က်မ္း၌ ဤသုိ႔ေရးသည္။ ``ဗုဒၶအား ႐ုိးသားေသာ ကုိင္း႐ိႈင္းေသာ တစ္ကုိယ္တည္းေနေသာ ဉာဏ္အလင္းအတြက္ ႀကိဳးပမ္းေနေသာ လူသားတစ္ေယာက္၊ ထင္ရွားသည့္ လူသားဥပဓိ႐ုပ္ ရွိသူအျဖစ္ ရွင္းလင္းစြာေတြ႕ရၿပီး စိတ္ကူးယဥ္ နတ္ေဒ၀ါအျဖစ္ မေတြ႕ရေခ်။ ဗုဒၶသည္ လူသားအားလုံးႏွင့္ဆုိင္ေသာ ကုိယ္က်င့္တရားေရးရာ တရားဓမၼကုိလည္း လူသားတုိ႔အား ေပးအပ္ခဲ့၏။ ကၽြႏ္ုပ္တုိ႔၏ အေကာင္းဆုံးေသာ ေခတ္သစ္ အေတြးအျမင္မ်ားသည္ ဗုဒၶ၏ ဓမၼႏွင့္ အနီးစပ္ဆုံး လုိက္ေလ်ာညီေထြရွိ၏။ ဗုဒၶက ဆင္းရဲဒုကၡအားလုံးႏွင့္ မေက်နပ္မႈ အားလုံးသည္ တစ္ကုိယ္ေကာင္းဆန္မႈေၾကာင့္ ျဖစ္ရေၾကာင္း ေဟာၾကားခဲ့၏။ လူသားတစ္ဦးသည္ တည္ၿငိမ္မႈ ျဖစ္မလာႏုိင္မီတြင္ ၎၏အာ႐ုံတရားမ်ားအတြင္း သုိ႔မဟုတ္ ၎ကုိယ္တုိင္အတြင္း အသက္ရွင္ရမႈကုိ ရပ္စဲရမည္ျဖစ္၏။ ယင္းေနာက္လူသားသည္ ႀကီးျမတ္သူအျဖစ္သုိ႔ ေရာက္ရွိ၏။ ဗုဒၶသည္ ခရစ္မေပၚမီ ႏွစ္ေပါင္း ၅၀၀ခန္႔ကပင္ မတူျခားနားသည့္ ေ၀ါဟာျဖင့္ လူသားတုိ႔အား ကုိယ္က်ိဳးစြန္႔မႈတရားကုိ ေဟာၾကားတုိက္တြန္းေတာ္မူခဲ့၏။ အျခားတစ္နည္း ဆုိရမူ ဗုဒၶသည္ ကၽြႏ္ုပ္တုိ႔၏ လုိအပ္ခ်က္မ်ားႏွင့္ ပုိမုိနီးစပ္ခဲ့၏။ ဗုဒၶသည္ ကၽြႏ္ုပ္တုိ႔၏ တစ္ကုိယ္ေရ အေရးပါမႈ အက်ိဳးေဆာင္ရြက္မႈတြင္ ခရစ္ေတာ္ထက္ ပိုမုိရွင္းလင္းၿပီး ထာ၀ရတည္ၿမဲသူ ပုဂၢိဳလ္ျဖစ္သေလာဟူေသာ အခ်က္ႏွင့္ ပတ္သက္၍မူ (ခရစ္ေတာ္ထက္) သံသယျဖစ္စရာ ပုိနည္း၏။ စိန္႔ဟီေလရီ (St. Hilaire) က ``ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္ ေဟာၾကားေတာ္မူသည့္ ကိုယ္က်င့္တရား အားလုံး၏ ၿပီးျပည့္စုံေသာ ပုံစံျဖစ္သည့္ ရွင္ေတာ္ျမတ္၏ဘ၀သည္ ယင္းကုိယ္က်င့္တရားအေပၚ စြန္းထင္မႈ မရွိေခ်။``ဟု မွတ္ခ်က္ျပဳသည္။ ေဖာ့စ္ဗုိးလ္ (Fausboll)က ``ဗုဒၶရွင္ေတာ္ျမတ္အေၾကာင္း ကၽြႏ္ုပ္သိရေလ ရွင္ေတာ္ျမတ္အေပၚ ၾကည္ညိဳေလ ျဖစ္ပါ၏။``ဟု ဆုိသည္။ ရွင္ေတာ္ျမတ္၏ က်ိဳးႏြံသူ တပည့္တစ္ေယာက္အေနျဖင့္ ``ရွင္ေတာ္ျမတ္အေၾကာင္း ကၽြႏ္ုပ္သိရေလ ရွင္ေတာ္ျမတ္အေပၚ ၾကည္ညိဳရေလ၊ ရွင္ေတာ္ျမတ္အေပၚ ၾကည္ညိဳရေလ ရွင္ေတာ္ျမတ္အေၾကာင္း ကၽြႏ္ုပ္သိရေလ`` ျဖစ္ပါ၏ဟု ဆုိမည္ျဖစ္သည္။